Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. . »o kurze: wydawać charakterystyczny dźwięk, zwłaszcza po zniesieniu jajka«: Kwoczka po brzegu chodzi, kaczęta pływają; Kwoczka gdacze,kaczęta namniej nie słuchają; A kania co raz z jednym do góry odleci; Tak się i u macochy mają cudze dzieci. SzymSiel 45. Gdaczé kokosz/ gdaka. Gallina testatur se peperisse crebris singultibus interiecta voce acuta [...] Glocidare vel gluctire [...]. Kn 187. Kokosz gdacze die Henne gackzet. DobrGram 12. Tu gárce wreiąc mruczą/ sam kotły z miedzi/ A w kożdym pełno gawiedzi. Gdaczą kury w męczeństwie/ gęsi gagáia/ Ná złych ludzi narzekáią. KochProżnLir 202. GLOSSER [...] Glocire [...] GDAKAC o kurach ktore gdakaią gdy się nosić maią álbo kurczęta wodzą. DanKolaDyk II, 89. Gdákać glosser comme les poules. KulUszDyk 29. Gdaczę, [gda]cze, [gda]kał. *Gdakam. 1) gackern, wie eine Henne. [...] caqueter, babiller [...] en parlant des poules. T III 367.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● (war.) Kokoszká zniosłá iayko y gdaczé. KnAd 623. Kokoszká zniosłá Jáyko, gdacze. ErnHand 226. kokosz zniosła iako [!] gdacze, prov. T III 367.

2.ekspr., przen. »dużo i głośno mówić«: Wolę ze mię zabiiesz nizli ztąd poiedziesz Odpowie Bradamanta iusz gdacz iako raczysz Rugiera chcę koniecznie ale się nie baczysz Ze mi to chcesz darowac, co iusz nie iest twoie I konia y ten puklerz bo to wszystko moie. ArKochOrl 36. Gdaczę/ tr. vide [...] Wiéle mowię. Kn 187. Znowu iákiś zwyczáy w niektorych Trebnikách o Używániu Pokutuiącym wody święconey położony wspominász na pag: 25. Ktory że w Graeckich Trebnikách nie nayduie się [...] tedy niepotrzebnie gdaczesz. Ale się niedziwuy y te mu miły Bakułá/ ná tobie podobny nowiniárz te ládászczyce (iákobny ty teráz nie iedne wyłátał) wymyslił. MohLit 73. Gdaczę, [gda]cze, [gda]kał. *Gdakam. [...] 2) plaudern, schnattern. [...] jaser, causer, caqueter, babiller. T III 367.

3.ekspr., przen. »chwalić się«: Gdaczę/ tr. vide Chwalę się. [...]. Kn 187. Tácy byli Fárużowie, zawsze o swoich przysługách szczebiotáli, gdakali. MłodzKaz II, 8. Gdaczę, [gda]cze, [gda]kał. *Gdakam. [...] *3) prahlen. [...] se vanter. T III 367.

4.ekspr., przen. »besztać, łajać kogoś; krzyczeć na kogoś«:

Rekcja: na kogo

Człowieka zaś dobrego, co pokój miłuje, Złość ludzi niepoczciwych często prześladuje. A im kto układniejszy, tym nań barziej gdaczą. VerdBłażSet 15. I te mi też, babuchny, nie tak, jak chcę, skaczą, Bowiem wszystko na młodszych od zazdrości gdaczą. WierszForBad 169.