Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: GEOGRAFIA, JEOGRAFIA

Słowniki:
SXVI (geografija, jeografija), L (geografia, jeografia; 2. poł. XVIII w.), SWil (geografja, jeografja), SW (gieografja, jeografja), SJP (geografia) notują
SStp, Kn, T nie notują

Formy: lp M. geografia // jeografia; D. geografii // jeografii; C. geografii; B. geografię; geografią; N. geografią; Ms. geografiej; geografii; ~ lm Ms. geografiach

Etymologia: <gr. geographia>

Znaczenia:

1. »nauka zajmująca się badaniem Ziemi«: Toś ie [części świata] Wmść pewnie w Cosmográphiey, u Cosmográphow wymálowáne záyrzał, ktora w sobie záwiera, opisanie świátá álbo też o Geográphiey, ktora sámey tylko źiemie położenia opisuie naprzednieyszych Provincyi rzekámi á gorámi granicząc. AndPiekBoh 137. Przy geografii zaś historyje królestw i rządów świata […] nauczyć się mają [synowie]. LubSInPol 275. Więc inwencya ludzka długim experymentem wyuczoná taką zporządziła naukę to iest Geografią, ktora każdemu y w domu własnym zostaiącemu, nietylko w imaginatywie świat cały ziemny: ale przed oczy czyli to w Mappach, czyli w swerze[!] Geograficzney stawić może. BystrzInfGeogr A. GEOGRAPHIE […] OPISANIE Kraiow y rożnych części Swiata. Geografia. DanKolaDyk II, 85.. GEOGRAFIA. TA nie co innego iest, tylko opisanie ziemi. ChmielAteny1755 I 220. O Tey GEOGRAFII, opuszczam Spekulizacyę, bo traktuię in hoc opere, pod tytułem Nowy Peregrynant Starego Swiata, dokąd cię odsyłam Czytelniku; tu tylko GEOGRAFIĘ iako Matematyki część, między czçściami wspominam Matematycznemi, sequentia innuendo. GEOGRAFIA iest to część KOSMOGRAFII, albo Sciencyi opisuiącey cały świat z Niebem y ziemią. ChmielAteny1755 I 220. Interea , gdy król Stanisław objąwszy w rządy swoje Lotaryngią, w mieście Lunevillu, rezydencji swojej, z wrodzonej ku Polakom miłości akademią dla trzydziestu Polaków a dla trzydziestu Lotaryńczyków fundował, w której egzercycja wszystkie wojenne, architektura militaris et civilis, geometria, geografia, języki różne cudzoziemskie, na koniu jeżdżenie, tańcowanie, fechtowanie i inne wszystkie scjencje uczone były. MatDiar 118. Geografia abo nauka kraiopisarska iest Opisanie Ziemi. WyrwGeog 1. [tytuł] ATLAS DZIECINNY CZYLI NOWY SPOSOB DO NAUCZENIA DZIECI GEOGRAFII, KROTKI, ŁATWY, Y NAYDOSKONALSZY PRZEZ PRZYŁĄCZONE NOWEY INWENCYI. SzybAtlas 1. Pytanie. Co to iest Geografia? Odpowiedź. Jest opisanie Matematyczne, Fizyczne, y Polityczne całej Ziemi. SzybAtlas 3. P[ytanie]. Ktory iest kształt rządzenia naylepszy? O[dpowiedź]. To pytanie nie tak do Geografii, iako do Polityki należy, y ta kwestya przytrudna iest do wyłuszczenia. SzybAtlas 21. Zaprzątnione postronnemi przypadkami, opisywaniem, a może i baiecznym, innych kraiow zdziwione, gardzi tym, co ustawicznie widzi, a pragnie widzieć to, co mu natężona imaginacya piękniey maluie, niż iest w istocie. Te to wy kraiow opisanie nazywacie geografią. Też same przyczyny, ktore usprawiedliwiaią ciekawość naszą względem dzieiow sąsiedzkich, służą geografii, opisuiącey położenie krabow, osobliwości w nich znayduiące się, stan rządu i inne narodu każdego okoliczności. KrasicPrzypadki 140. Czytałam ieszcze na moiey xiążce, uczyłam się Jeografii, i wszyscy poszliśmy spacerem na wieś [...]. FiteProkopRozm 13.

a) »książka, podręcznik służące opisowi i nauce tej dziedziny«: Freta wszystkich z temi princypalnemi náliczyłem w dawnych Geografiach 25. w świeższych Autorach nárachowałem ich 55. ChmielAteny II 7.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ geografia powszechna: Znaydzie czytelnik też same maxymy umieszczone w Geografii powszechney przez Jmci Xiędza Wyrwicza wydaney, z krotkiemi bardzo pożytecznemi o handlu uwagami w osobnym rozdziale. MaleszZwiąz 93. W święta i Niédzielé, takowé czytáiąc Xiążki, w dni powszednie dlá nábycia wiadomości rzeczy, można czytáć nástępuiące. [...] Jéografiia powszechná przez Wyrwicza. ProkopSposób 128.