Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: GOŚCINIEC, GOŚCIENIEC

Słowniki:
notują

Formy: lp M. gościniec; D. gościńca; B. uż. nżyw. gościniec; N. gościńcem // gościeńcem; Ms. gościńcu; ~ lm B. uż. nosob. gościńce; N. gościńcami

Znaczenia:

1. »zajazd, gospoda«: Gościniéc/ [...] Item Gospoda I. Kn 204. Gościniec zrujnowany i stajnia, tylko zrąb stoi balowy i to już zgnieły. InwKal I 476. GARGOTTE [...] KARCZMISKO puste niewygodne, chata zgniłka spruchniałka gościniec ladaiáki podrożnemu ná popas álbo nocleg przypadaiący giełda garkuchnia. Aller prendre ses repas à la gargotte. Popinari [...]. Chodziwać ná obiady do giełdy do garkuchni. DanKolaDyk II, 79. TAVERNE [...] KARCZMA Gościniec Dom goscinny Austerya. DanKolaDyk II, 530. Gościniec, g. gościńca. 1) Gast-Hof, Herberge, Wirths-Haus, insonderheit an der Land-Strasse. [...] auberge, hôtelerie, passade. [...] w ktorym gościńcu (gospodzie) stać będziemy. T III 407-408.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ gościniec wjezdny: Gościniec wjezdny w mieście Pleszewie bardzo nadrujnowany z czynszem z niego należącym oddaje się, jako też generaliter wszytkie czynsze, akcydensa do tej majętności pleszewskiej należące ad extenuationem sumy wyżej wyrażonej wimpp. Cieciszewskim oddaje się. InwKal I 759.

2. »szeroka droga publiczna, trakt«: Były dwie bábie ná gościńcu/ ktore goście do gospody przyimowáły [...] czárow iednakich záżywáły. SpInZąbMłot 408. A Abrám był bárzo bogáty wbydło/ w śrebro/ y w złoto. Y szedł gościńcámi swymi/ od Południa/ y áż do Betel áż do onego miejscá gdzie przed tym był namiot jego miedzy Betel y miedzy Haj. BG Rdz 13, 2-3. Nád to/ sposobię ná wszystkich gorách mojich drogę/ á gościńce moje będą podwyższone. BG Iz 49, 11. Gościniéc/ v. Drogá torowána. Kn 204. Dumne Kozakow Dnieprowych iuż trzeci raz ánimusze, odmścicielce szábli W. X. M. podáie, tábor nieprzyiázny odwadze otwira, y trupámi ná milę końkiemu kopytu gościniec burkuie [Hetman Polny Mikołaj Potocki]. KalCuda c3v. Na Czatę nie Gosciencem ale Manowcami iezdzą. PasPam 177. Armata in casu necessitatis do Obozu ruszona; ma swoim iść gościńcem, jako nayprościey nic nie wybaczaiąc. ArtWoj 56. Dragonia moskiewska [...] razem z piechotą ruszyła się do Kowna. Idąc gościńcem trafiła na uszykowane szwadrony nasze i [...] z armatek polnych [...] dawać poczęła. MatDiar 99. Gościniec, g. gościńca. 2) Land-Strasse. [...] grand chemin; chemin roïäl; estrade. [...] do kościoła, do młyna gościniec pospolity sąsiad sąsiadowi wydać powinien. T III 407-408.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ bity gościniec »droga o twardej, trwałej nawierzchni«: Poszedłęm tedy na Bełzyce, wszystko Manowcami a Lassami. Niezdało się to Panom Pospolitakom poczęli narzekac ze to nie bitym Goscincem. PasPam 236. ▲ gościniec główny »nurt rzeki«: gościniec głowny; wart; nurt. Strom eines Flusses. courant, fil, fort d'une riviére. T III 408.

◼ Przenośnie: ◼ Po zerwanym sejmie błąka się Rzeczpospolita, jeżeli jednak konfidencyja inter status będzie przywrócona [...] może jeszcze jednak z łaski W. K. M-ci dźwignąć się i przywrócić na swój gościniec. DiarSejm 340. ◼ Gościniec, g. gościńca. 3) fig. Bahn, Weg zu etwas. [...] fig. chemin, voie, moien. [...] z bitego do nauk, do sławy skierował gościńca; ubitym od ciebie idę gościńcem; ściele sobie do korony gościniec. T III 407-408.