Słownik XVII wieku

Słowniki:
notują

Formy: lp M. gospodarz; D. gospodarza; C. gospodarzowi; B. uż. żyw. gospodarza; N. gospodarzem; W. gospodarzu; ~ lm N. gospodarzami

Znaczenia:

1. »właściciel gospodarstwa, posiadłości wiejskiej«: Asz wchodzi sługa krolestwa Ich MSC do WMMPana iadą iezeli wczym nieprzeszkodzą. Porwie się Gospodarz będę rad Panu memu Młwemu proszę y z ochotą czekam. PasPam 198v. Krol nazad do wrot Gospodarz skoczy prosi Strzemion się chwyta. PasPam 199.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ bydlęcy gosposdarz, bydlny gosposdarz:

2. »pan domu; osoba sprawująca funkcję pana domu«: Rzecze kosciuszkiewicz MSCi Panie kasztellanie WMMPan iako Gospodarz racz usieść y nam tez roskaz bo pułmiski poziębną. PasPam 83v. Począł wołac szable [...] kompania perswaduią, Tys gospodarz powinien bys był te rzeczy medyować nieczyń tego zadnym sposobęm. PasPam 88v. Ty gospodarzęm bywszy y gościąm dopusciłes się bic niero zwadzaiąc ich y Sąm ieszcze wyzwałes napoiedynek. PasPam 89v. Nasmiawszy się tedy z owego Dyalogu nacieszywszy wypili beczkę piwa Gospodarzowi y drugą y poiechali. PasPam 190. Uznawszy Szczerą Inklinacyią y Strona Gospodarza poczęłasię przymawiać o Muzykę. PasPam 222. Tam iuz teraz kto inszy Gospodarzęm. Bo iuz to Tydzięn iako za Mąz poszła. PasPam 226.

3. »osoba zajmująca się gospodarstwem rolnym, dozorująca pracę w gospodarstwie«: Woysko nasze tego Roku Stoiąc obozem pod Trębowlą lecie y zimie, nie Zołnierzami ale Gospodarzami byli Bo tak aekonomikę traktowali sieiąc orząc y wszystkiego dostatek maiąc własnie iako w domu. Zonek im tylko niedostawało. PasPam 250v. Zdraycy z nienawisci udali go [...] y gospodarza mię dobrego zbawili bo mi zaraz obmierzł ze iuz był u kata w ręku y kazałęm mu precz. PasPam 257. Wiedzieć komu arendować, aby poufałemu, widomemu y skromnemu Gospodarzowi, abyć za swym nierozgarnionym Gospodarstwem nie spustoszył Maiętności. HaurEk 81.

4. »właściciel gospody, zajazdu; oberżysta; karczmarz«: Ale Sámárytan niektory jádąc/ przyjáchał do niego: á ujrzawszy/ użalił się go. A przystąpiwszy/ záwiązał rány jego/ á nálawszy oliwy y winá/ y włożywszy go ná bydlę swoje/ wiodł go do gospody/ y miał stáránie o nim. A názájutrz odjeżdżájąc/ wyjął dwa groszá/ y dał gospodarzowi/ mowiąc mu; Miey o nim stáránie; á cokolwiek nádto wynáłożysz/ ja gdy się wrocę oddamci. BG Łk 10, 33-35. Przyiechawszy poszedłęm do gospody dał mi Gospodarz koszulę Suchą uczyniono ciepło w izbie rozpaliwszy wpuł izby wprzykopie tak iako wkorytku nałoząno wąglami bo tam taki zwyczay. PasPam 67. Przyszedszy do Gospody nikogo niemasz ani strzelby na kołkach ktorey była pełna sięń [...] Przyszedł do mnie Gospodarz winszuiąc mi ze iuz P Bog dał uspokoienie. PasPam 143. Gospodarz Sąm tylko sporządza uwiia się gospodyniey nie obaczysz. PasPam 163v. Piwa iest dodtatek po Gospodach szynkuią dobrze moi ludzie. Mowię Gospodarzowi ies[t] tu Miod gdzie blisko. On dla Swoiey Folgi że by mu piwa mniey wyszło, iest MSCi Panie. PasPam 168v.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ bydlęcy gospodarz: ▲ gospodarz biesiadny: Gospodarz biesiádny/ co sprawuie bánkiet/ vcztę gościom. vide Biesiádnik. Kn 205.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● W tym się polu dobrze rodzi/ Po ktorym Gospodarz chodzi. RysProv XVII, 8. ● Do Białeygłowy grzeczney nie trzebá gospodarzá furyatá, Melánkolika/ chłopá marnego. ŻabPol B3v.