Słownik XVII wieku

Słowniki:
notują

Formy: bezok. grać; ~ cz. ter. lp 1. os. gram; 3. os. gra; lm 3. os. grają; ~ cz. prze. lp m 1. os. grał; 3. os. grał; ż 3. os. grała; lm mos 3. os. grali; ~ tr. rozk. lm 2. os. grajcie; ~ nieos. cz. prze. grano

Znaczenia:

1. »wydobywać dźwięki z instrumentu muzycznego«:

Rekcja: na czym; (co)

Tym dodają regały, tym pomort pobuty, tym co raz na puzanie grają póki póty, ale nie masz nad nasze z krzywym rogiem dudy, bo te może mieć zawżdy i pachołek chudy, a też nie tak napełnią ciche stróny ucha, jako one, gdy puszczą ogromnego ducha. MiasKZbiór 343. Kiedy wam żony łają w ten czas głośno graycie/ Jak możecie niewieście wrzaski zagłuszaycie. FraszNow B4v. Przetoż teraz przywiedźcie mi ná hárfie grájącego: á gdy on gracz grał/ byłá nád nim ręka Páńska. BG 2Krl 3, 15. Wszák y rzeczy nie żywe/ ktore dźwięk wydawáją jáko piszczałká álbo Cytrá; jesliby roznego dźwięku nie wydawáły/ jákoż poznano będzie co ná piszczałce álbo co ná cytrze gráją? BG 1Kor 14, 7. A śpiewacy: Hemán/ Asáf/ y Etán ná cymbalech miedziánych głośno gráli. BG 1Krn 15, 19. Gram ná lutni/ kornecié/ etc. Cano fidibus, tibijs [...] Concino lyra [...] Concino aliquid plectro [...]. Kn 207. Alkierz drotowy we srzodku dwoie ludzi na Muzyce graią y Ptastwo tamże. ArchRadziw 1638 64, 4. Faunowie leśni, Na fletach tam [przy pasterskich koszarach] trzcinianych proste grają pieśni O swych Amaryllidach. TwarSRytTur 132. Takci go ratowali wszystkiemi Sposobami Ex consilio Generali [na skutek wspólnej narady] wynalezli medici że by mu Muzyka grała. PasPam 67v. Grano tedy zawsze wdrugim pokoiu natey muzyce cichey iako to na Lutniach Cythrach Theorby y tam innych etc. PasPam 67v-68. Ten chory lezał w iedney izbie pustey a kiedy go gorączka o minęła usłyszał muzykę iakąs pięknie graiącą. PasPam 77. Powiedano że on y w domu podpiwszy każe Muzyce grać a z mieczem rozne sztuki szermierskie wyrabia to przystępuiąc to od Stępiuąc y tak długo puki się nie zmorduie. PasPam 84. Samym wieczorem zarzucił znowu sieci [...] wyciągnął Ryb dostatek ktore skoro poczęły według swego zwyczaiu w sieci skakać. On wziąwszy kiia iak biie tak biie Mowiąc wszak ia wąm pięknie grał a niewyszłyscie na taniec Aterazescie się rozskakały kiedy wąm niegraią. PasPam 200v. Własnie to tak iak ow rybak ktory nałowiwszy się po Morzu nic nie mogł dostać. Zmordowany usiadł nad brzegięm wziął piszczałkę począł bardzo pięknie grać tusząc sobie ze na owę iego melodyią wyidą ryby na Piasek y nabierze ich sobie co potrzeba. PasPam 200v. Miałęm wyrostka Dzięgielowskiego co grał na skrzypcach y Spiewał ładnie. PasPam 224. Nic mi po Arfie, nic mi po Wioli, Nie gra, nie spiewa, kogo serce boli. PotPer 19v. Przypowieść Polaka: buczno, szumno, á w pięty zimno, Apárencyia wielka, wątek szczupły, á przedcię wesoł, muzyká grá, dodáią łásztem. MłodzKaz I, 143. Skrzypek i organista, słysząc co ksiądz każe Z ambony, ze Bog duchem chwalić się rozkaz Poswarzyli się z sobą i skrzypka to napusza Że w skrzypcach, na ktorych gra, musi byc i dusza. PotFraszBrück I 585. Król [...] rozkazał dumy sobie kozackie na bandurach grać. SarPam 75. Muzy gráć y śpiewáć będą wyskoczne Baletty. AndPiekBoh 112.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ grać z not: Tabulatura Muzyki Abo Zápráwá Muzykálna, Według ktorej káżdy [...] może sie bárdzo prędko náuczyć śpiewáć; y ná wszelákich instrumentách/ to iest: ná Skrzypcách, Kláwikordzie/ y inszey Muzyce z not gráć. GorMuz k. tyt..

◆ Związki frazeologiczne: ◆ grać komuś na gębie, grać komuś na nosie »okazywać lekceważenie komuś«: grać komu na gębie, na nosie. einem auf der Nase spielen. injurer qu à son nez. T III 414. grać komu na gębie, na nosie. einem auf der Nase spielen. injurer qu à son nez. T III 414.

2. »brać udział w grze towarzyskiej«:

Rekcja: co || w co

Pod ten czas, kiedym był na Zamku z Xięciem z Pacholęty Xiązęcemi zawiodł się do Pokoju Pańskiego i grał w kostki. MasDiar 136. Nieprzystoi szláchcie kostek/ kart gráć: tańcow Włoskich/ piłek/ balonow się chwytać: gdyż kárt y kostki kostyrom/ kártownikom/ y ludziom nikczemnym y prożnym przystoią: galardy skákać/ piłki, bálony gráć/ ácz piękna rzecz iest młodemu/ wszakże na to mieysce potrzebnieysza y przystoynieysza/ kopią do pierścieniá gonić/ ná koniu ieździć/ y co się wyższey námieniło. PetrSEt 300. Gram kostki/ piłę/ etc. Ludo aleam. [...] Ludere tali ludo. [...] Ludo pila. [...] Kn 207. Chłopcy [...] gráć zwykli [...] ábo Krąg Pałką bijąc przez Pierścięń; [...] ábo Cygę Biczykiem [...] pędząc [...]. KomDobrOrb 355. Niewięmy o niczym napiiamy się piwka, karty graią. PasPam 198v. Mżyk, Bábká/ gráli mżyká Bábkę. ErnHand 126. W wieczór bassadę grali, jm. ks. opat świętokrzyski bank trzymał i przegrał 70 tal. bitych. SarPam 102. W wieczór prałaci przy królu jm. grali passetę, którym się król jm. przypatrywał. SarPam 111.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ grać mżyka: Mżyk, Bábká/ gráli mżyká Bábkę. ErnHand 126. grać mżyka. die blinde Kuh spielen. joüer à colin-maillard. T III 882.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Nie to Kosterá co grá/ to kosterá/ co kosterom przyświeca. RysProv G2.