Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: GRANICA, HRANICA

Słowniki:
SStp (granica, grańca, grenica), SXVI (granica, hranica, chranica), Kn (granica), T (granica), SJP notują
L (?), SWil (?), SW (?) nie notują

Formy: lp M. granica; D. granice; C. granicy; B. granicę; N. granicą // hranicą; Ms. granicy; ~ lm M. granice; D. granic; B. granice

Znaczenia:

1. »umowna linia rozdzielająca dwa obszary, często wyznaczona słupami, kopcami«: W tym tedy zamięszaniu, gdy się nie mogli na inszą odpowiedź zdobyć, tylko abyśmy się koniecznie nazad wrócili i przy granicy na informacyą arcyksiążęcia Karła czekali, Elearowie widząc, iż tak gotowi byli wszystkich przepraw bronić [...] przyszli do Odry powyżej Opola. DembPrzew 59. Gránicá Limes [...] Consinium [...]. Kn 208. Uprosiwszy Sobie zdrowie iako zyd kałauzowany do Granice bardzo w małym poczcie samo kilk tylko zostawił [Rakoczy] in oppignoratione [w zastawie] umowiąnego okupu Wielgo moznych Groffow Katanow. ktorzy [...] iak było niewidac okupu piiali wodę potym drwa do kuchni rąbali. PasPam 52v. Gdysmy tedy poszli do Cieletnić y do między rzycza iuz na granicę uchodziło siła kompaniiey y Czeladzi nazad do Polski osobliwie wielkopolaczkow zpod tych nowo zaciąznych Powiatowych Chorągwi. PasPam 53v. Przechodziło Woysko pagorek z ktorego widac było ieszcze Granicę Polską y Miasto iako taki obeyrzawszy sie pomyslił sobie Miła Oyczyzno czy Cię tez iuz więcey oglądać będę. PasPam 54. Poszlismy tedy szczęsliwie ku Granicy [...] poglądaiąc w tamtę stronę gdzie się mnie nazimę spodziewano. PasPam 75v-76. Poslismy ztamtąd [...] ku granicy przebieraiąc się ku swemu Taborowi w Czaplinku. PasPam 78. Zaraz tedy zagranicą poszły Chorągwie Sparsim [osobno]. PasPam 78. Niezazywamy Samsieckiey Granice Swoiey Oyczystey broniemy Dzielnice. PasPam 110v. Blisko granice Moskiewskiey iedne by[d]ła pozabierano drugie też [...] w pustyniach głębokich trzymali. PasPam 113v. Wroc Bogu Restauracyią Swiętey iego Chwały wroc Oyczyznie Smolenska, Kiiowy, Siebierze [Siewierze], zadniepr[z]a y dalsze Granice. PasPam 139v. Ze tedy Seym Warszawski następował pisał krol przez Xsiędza Piekarskiego że by się Woiewoda zemknął z Ludzmi ku Granicy Polskiey. PasPam 159. Białoruskie kraie y Granice in Contiguitate z Nieprzyiacielem zostawaiące że są od woysk WXL go opuszczone, Incumbit abys WMMPan raczył Consulere iakoby w nich [...] Nieprzyiaciel cum sua no[n] Saeviat Hosstilitate. PasPam 162. Agitowała się Materyia Zapłaty Woysku oraz obrona Granic. PasPam 178. Kiedy iuz krol był Granice blisko, dopiero Woysko Litewskie przyszło łączyć się z naszemi. PasPam 275. Mieli nasi appetit na Proszow y Koszyce ale ze czas naywiększą był przeszkodą że zima zachodziła. A Do tego [dlatego] Woyska [wojsko] pokazawszy się tylko tym Fortecom poszło daley, ku Granicy Modrzeiowskiego [Modrzewskiego] Tam Chrapką zgubiwszy ktorego zdziała zabito. PasPam 275v. Nowo obrány [...] Graff/ z Renu [zięć króla angielskiego Jakuba, Fryderyk V] przy gránicy Polskiey Sląska Bránt posiłkow swoich zásádził. PisMów II 77. Granica. 1) die Grentze. [...] borne, les limites; les consis, frontière. mieć, stanowić granice; rozprzestrzeniam granice; granic pomykam T III 416.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ za granicę »do obcego kraju, na obczyznę«: Przez Inwencyią niektorych Subiektow Polskich Szelągi Wołoskie wprowadzono do Polski a Srebney y złotey monety wydano zanie tak wiele za Granice. PasPam 187. ▲ za granicą »w obcym kraju, na obczyźnie«: Cięszka była rzecz od Stąpic delicyiey, domowych zbiorow y Maiętnosci a cudze zagranicą pocierać kąty. PasPam 138v. Ktoz to sprawił? Pewnie nie ten ktory zahranicą siedząc pytał co się tam w Polszcze dzieie. PasPam 139. Beneficio Amnestyi tym, ktorzy ze Stanisławem trzymaiąc, za granicą się bawili, ieżeli we trzech Miesiącach od daty podpisu traktatowego in casu non resipiscentiae salva executio paenarum, przeciwko nim in legibus expressarum, reservatur. KonSRoz 12.

2. »linia, kraniec«: Spoyrzysz na nie [morza] tam gdzie się iedno zdrugim Styka [...] to na nim visibiliter [widocznie] rozeznać iako iaką granicę. PasPam 63.

3. »pewien ograniczony zasięg, miara, kres czegoś dozwolonego, przyjętego«: Granica. [...] 3) fig. Grentze, Schrancken [...] fig. borne, limite. [...] łaski moiey nie przeryway granice; pilnie granic posłuszeństwa przestrzegać będę. T III 416.