Słownik XVII wieku

Słowniki:
notują

Formy: lp M. grat; ~ lm M. uż. nosob. graty; B. uż. nosob. graty; N. gratami

Etymologia: <niem. Gerät 'sprzęt, naczynie'>

Znaczenia:

1. »sprzęt domowy«: Haussrath sprzęt/ grat domowy supellex. KusWeg E5v.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ trzeć domowe graty »mieszkać z rodzicami, będąc na ich utrzymaniu«: Powiem wam jeszcze o szlachetnym biesie, tak jak nauka rodzicielska niesie: Miał ociec syna dobrze podrosłego, Którego chciał dać do dworu jakiego I mówi: "Słuchaj, jużeś podrósł z laty, Szpetna, byś dłużej tarł domowe graty. Myśłiłem dotąd o twym wychowaniu, Czas, byś miał pieczą o własnym staraniu. I jam w tych leciech już nie siedział w domu, Przeglądałem się, co przystoi komu. Oddać cię myślę do zacnego dworu, Ale pamiętaj na twój Punkt Honoru [...]". DembowAPunktBar II 479-480.

2. tu w lm »stare, zużyte, zniszczone przedmioty różnego przeznaczenia, rupiecie«: Graty stáre. [...] Vilis supellex [...] vide Rupieci. Kn 208. Scruta/ orum, Starę [!] graty. SłowPolŁac 124v. Z tej izby komora poboczna, w której graty różne drewniane, złe. InwKal I 375. Owo zgoła ten mielcuch z gratami swemi tylko się na ogień przyda. InwKal I 741. Za przybyciem godności, przybywá intraty, Czemu cierpicie stare swych Kościołow graty? DrużZbiór 83. Ieden drugiego w bok trącaiąc rzecze: Pátrz iák się zá tą ogon długi wlecze. Ná tey opięto, kuso, gráty stáre, Znáć w wodzie stáła, gdy iey bráno miarę. DrużZbiór 540. Graty, plur. 1) Gerille, Gerümpel. 2) alt Eisen. 1) vieillerie; vieux meubles de bois. 2) ferraille; vieux morceaux de fer. graty mosiężne. alets Messing. mitraille. T III 417.

3.ekspr. tu w lm »przedmioty o różnym zastosowaniu«: Wieszáią też ná szyiách dzieci dla ochrony od tey choroby rożne graty, iáko to korzeń piwoniey, żęby wilcze [...]. CompMed 625. [...] gdy dziąsła świerzbią dzieciom [...] rożne graty dzieciom ná szyiách wieszaią áby ie żuły, iako zęby wilcze, kamień Iaspiszowy, słoniowa kość [...]. VadeMed 720.

# Użycia metajęzykowe: # Singulari carent, nomina [...] graty grochowiny Gromnice gusłá iasłká [...]. WojnaInst 50