Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »wszelka cnota, zaleta charakteru, umysłu, usposobienia, postępowania«: Naprzod Pan Constanty Brat nasz zdrow y grzeczny powrocił przed wyiazdem moim do Piotrkowa prosto na szczecin y drezno do mnie do Sierak[owa]. Wszystko dobre obiecuie nam indoles iego y qualitates iako skromnosc, trzezwosc, posłuszenstwo, grzecznosc y wrozmowie y wpostempku [...]. OpalKListy 456. Po długim prawowaniu wywiodsię stakowego opacznego udania, otrzymawszy na Pirkach Paliniodiam; prętko potym umar, godzien będąc dla grecznosci swei, nauki i krasomowstwa, by wolia Boza była, dłuszego wieku. VorLetSkarb 60. Andrzey Szułdrski Pieczętarz Władysławow ktory Dostoienstwo Gnieznienskiey, miał prepositury Człowiek wielki z rozumu, wymowy i Cnoty Z SzembekiemAlexandrem: naznaczony do ty Legacyi: y ten dał chociasz człowiek młody Iawne grzeczności iawne nauki dowody. PotWoj 166. Lecz y wtym iescze z moiey zyczliwości Nápominam was, ábyscie zgrzeczności, (Niezáciągaiąc ná sie zádney grozby Poki plac V nas maią wasze prosby) Vmieli wazyc Milera samego, Według zwyczaiu zdáwná Woyskowego. OblJasGór 49. Do chlubnego. Słuchając twoich grzeczności tak wielu, Obłapić się chce ciebie, przyjacielu; Ale zaś znowu, gdy[ś] sam ich i świadek, Sam i powiadadasz, całujże się w zadek. PotFrasz4Kuk I 280. Ciągnęły mię skutecznie ná desideria i intencye Iegomosći świetne iego Fámiliey decora, szczegulne Iegomości qualitates, i osobliwa we wszytkich okazyách grzeczność. PisMów II 160. A kogożby proszę nie zwyciężyła grzeczność in omni passu Wm. M. Pana? nie zniewoliła ludzkość do namnieyszego się schylaiąca/ nie uięłá miodopłynna w Kołách Rycerskich wymowá/ w ekspedycyách NN dzielne męstwo. PisMów II 230. Máią to czásem Káznodzieie, máią Náuczyciele zá grzeczność iákąś, żeby ich nie zrozumiano, co mowią nie doszło, i ciemność náuki swoiey, imieniem subtelności szczycą. MłodzKaz II, 388. [...] to [miły list] więcey zwykłey Wm. M. M. Páná przypisuię Polityce (grzeczności) niżeli moiey zasłudze. DobrPol II, 20. [...] Verencyanus przystał do dworu Xiązecia Parmenskiego gdzie y w Rycerskiey y Dworksiey Szarzy grzecznoscią Swoią urosł. HistŚwież 163. Záczym Mośći-Pánowie niechápaymy tey Fráncuskiey Polityki, dość będźie káżdemu ná Polskiey grzecznośći. BystrzPol P3. ENTREGENT [...] (Un sçavoir-faire.) Scita et elegans agendi ratio. Industria. GRZECZNOSC przystoyność przyzwoitość rozeznanie przezorność. DanKolaDyk I, 520. Krolowá IMCPMM przyięłá w Dom swoy Krolewski Damę, ktorá w swym mieyscu nie miáłá inquitatem fatorum, wychowáłá w Swiątnicy tey swey Páńskiey, gdzie wszytkie wysokie Pánieńskiego wstydu przymioty, wszytkie wypolerowáney grzeczności ozdoby, wszytkie doskonáłey pobożności y skromności decora stateczną sobie zásádziły Stolicę. DanOstSwada II, 5. Co Dworzanin tam [w Watykanie], to z poloru y grzeczności Magister Ceremoniarum. ChmielAteny II 164. Grzeczność. 1) Wohlanständigkeit, Höflichkeit, gute Aufführung [...] 1) bienséance; gentilesse, civilité, bonne conduite; politesse, honnêteté [...] § 1) insza stołowa, insza gruntowna grzeczność; więcey tam lekkomyślności, niż grzeczności [...]. T III 431-432.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Grzeczność. 1) Wohlanständigkeit, Höflichkeit, gute Aufführung [...] 1) bienséance; gentilesse, civilité, bonne conduite; politesse, honnêteté [...] § 1) insza stołowa, insza gruntowna grzeczność [...]. T III 431-432.

2. »dobry wygląd, piękno, uroda«: Wyjachali z nami [...] powiedając nam o dostatkach na Białem Jezierze i o grzeczności miasta. NiemPam 182. A tám ten [cnotliwy szlachcic] stáie się iábłkiem onym/ ktore ná tym mieyscu gdzie Bog siedm miast ogniem siarczystym skarał/ rodzi się; á tákie/ że żadne insze grzecznością go nie przechodzi. KunWOb A2. Ani zielnik pierwszej swej grzeczności odmienia, A choćże nas tam grudzień zaskoczy zazdrosny, Z tobą w pół zimy lubej zażyjemy wiosny. ZimSRoks 75. Dwadzieścia młodzi - naliczyłem wiele Czeladzi przytym, ale mówić śmiele O wszystkich mogę, że swoim humorem, Swoją grzecznością i marsowym czołem, Strojem, rynsztunkiem - i stu przechodzili, Gy się tak pięknie we wszytkim stawili. BorzNaw 148. A gdy tak parują, A już pół kresu konie się być czują, Bachmat - trząsnąwszy mocno swoją grzywą I przeprysnąwszy skoczy nogą żywą naprzód przed wszystkich; a donajczyk znowu Sili się przedeń jakoby z narowu Swojej grzeczności - i on nie pośledni, Lecz abo równy, albo chce być przedni. Skąd ludzie wszyscy prawie rozumieli, Że te dwa konie z sobą wespół mieli Przypaść do kresu, ponieważ już dalej Pospołu bieżąc z sobą przodkowali. BorzNaw 164-165. Do Jagnieszki Chociaż nieładne do wiersza przezwisko Nosisz na sobie, kochana Jagniészko, Chociaż to imię nie dosyć wydworne Na twej grzeczności dzieło cudotworne, Bo cię chrzcić było trzeba z mojej rady Imieniem której bogini [...]. MorszAUtwKuk 241. Myśli ma, coś sercu pociecha jedyna, Gdy sobie wspomina Grzeczność swej Katarzyny, Staw mi ją przed oczy we śnie i na jawi I oprócz mej ślicznej dziewczyny Niech cię [nic nie] bawi. MorszAUtwKuk 292. [...] Atoli wzdy Orli nos y wyniosłe skroni Oko iasne, gniady włos, rzadko kiedy stroni Odserca wspaniałego, te tylko w Osmanie Znaki były grzeczności [...]. PotWoj 196. Grzeczność [...] 2) Schönheit. [...] 2) beauté [...] *2) znaczney grzeczności (urody) dama. T III 431-432.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● 385. Jugend und schöne Gestalt stehen wohl zusammen. 385. Cnota y Grzeczność dobrze się stosuią. MalczZebr 95. ● 409. Schöne und Zucht ist selten bey einander. 409. Grzecznośc y Cnotá rzadko się pospołu znayduią. MalczZebr 97.

3. »przynależność do wyższych sfer społeczeństwa, szlachectwo; godność, szacunek, poważanie u innych«: A tu już przed swą kamienica stoi Zacny Prezydent tak w ludzkości swojej, Jako u ubierze, jako i w grzeczności, Będąc w niemałej sług okoliczności - Ku nam się wdzięcznie i poważnie skłonił, K temu łacińskich kilka słów wymówił [...] . BorzNaw 77. Niech ieno komu rzeką: chłop grzeczny, á on nie będzie bárzo swego kármázynu pewien, wnet się zápłonie, pomiesza: bo będzie rozumiał, że mu przyznawáią grzeczność, uymuią urodzenia [...]. MłodzKaz II, 266.

4. »dobry uczynek względem kogoś, przysługa, uprzejmość«: [...] 6 praezentis Byłem wdzen trzech krolow VIeyMPani Sapiezyney Woywodziney Połockiey z małzonką Ktura iako zacna Pani wyswiatczyła wilką grzecznosc Swoią dla nas mało Coznaiomych a do tego podroznych [...]. PoczOdlPam 117.