Słownik XVII wieku

Słowniki:
Kn, T, L (gruchotać, grochotać; XVII-XVIII), SWil, SW (gruchotać, grochotać), SJP notują
SStp, SXVI nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1613

Formy: bezok. gruchotać; ~ cz. ter. lp 1. os. gruchotam; gruchocę; 3. os. gruchoce; lm 3. os. gruchocą; gruchotają; ~ cz. prze. lp m 3. os. gruchotał; n 3. os. gruchotało; ~ im. wsp. gruchocąc // gruchocząc

Znaczenia:

1. »wydawać turkot, łoskot, grzechot«: Wietrzności w żołądku y w kiszkách ktore sie vstáwicznie kołácą y w kiszkách gruchocą/ tákże wárzonego iuchę piiąc/ rospądza [opich]. SyrZiel 1087. Gruchocę/ Crepito [...] Culmina tectorum grandine crepitant. Concrepo [...] Qui simul concrepuerint. i. signum crepitu dederint [...] Increpo [...] Increpuit discus. Kn 213. Gruchocę. Crepito, co[n]crepo. Treszku. SzyrDict 77. Gruchocę, [grucho]ce, [grucho]tał: Gruchotam. 1) klappern, knastern, krachen. 2) zerchmettern. 3) trummeln, kurren, kirren als eine Taube. 1) claquetter, faire du bruit, faire du fracas. 2) fracasser, écraser, romper. 3) rocouler comme un pigeon. § 1) gruchotać nadętym pęcherzem. 2) siłą swoją to możne zgruchotał (pogruchotał) Państwo. T III 425.

2. »łamać, miażdżyć, trzaskać, rozbijać; niszczyć«:

Rekcja: co

Czynią drudzy ysam wał stakie[g]o drzewa umoszczony, Lecz ia nie pozwalam zmey strony, lepiey darnem yplequerkiem obwarowawszy abysię nie osypował Czostkami tkwiącemi umocnic, gdyzby drzewem wał obłozony, kula z działa gruchocąc te po kłady psowała, azatym by się ywał ruijnował. NarArch 139. Wziąłem ná się miásto zbroie Wiezą Nembrotowską, Taurum gorę miásto misiurki ná łeb, Lábirynt Kretenski, miásto łubia przypasałem do boku, miásto Łuku porwałem srokátą Tęczę, miásto Strzał, zábieráiąc wszystkie Pirámidy AEgyptskie, ktorymi Polos Borealem y Australem gruchocząc zdziuráwiłem iák rzeszoto wszystko firmamentum. AndPiekBoh 6. GRIGOTER, V. act. (Manger [u]n griguon, on de la croûte.) Crustulum panis rodere, (do, dis, rosi, rosum.) act. SKORKĘ chleba ieść gruchocąc, schrupać skorkę chleba. (Mot bas & du discours familier.) Słowo francuskie proste mowy potoczney. DanKolaDyk II, 102. [...] GRUGER signifie simplement parmi le peuple, Manger beaucoup. Multùm mandere, (do, is, di, sum.) act. ZRZEC ieść wiele nágruchotać znacznie czego iedząc. *Il a des valets qui grugent bien. Sunt illi servi validi manducones. *Má czeladź co dobrze gruchotaią co potężnie żrą. DanKolaDyk II, 105. Gruchotać, rompre, craquer [...]. KulUszDyk 34.

3.przen. »pokonywać«:

Rekcja: co

[...] ow to Swentosław/ ktorego Książęce serce nie raż vfce nieprzyiáciol roznych gruchotáło/ ná pował poobaláło. WojszOr 242.

# Użycia metajęzykowe: # Verba bełkocę, blekocę, chechocę się, chrobocę, depcę, gruchocę, grzechocę, klekocę, kłopocę się, kołácę, łechcę, łepcę, márkocę, miecę, świegocę, számocę, szczebiecę, szepcę, tárkocę, trzepiecę, quae hunc in modum conjugantur: [...]. WojnaInst 80