2. »martwić się, dręczyć się wewnętrznie, doznawać niepokoju, utrapienia, troski«: Rekcja: z czego, o co, czym, dla czego
Nie potrafi w to człowiek, darmo sobie psuje Głowę, darmo się gryzie, darmo się frasuje, Aby się jego sprawy wszystkim podobały, Którym stan nie ugodzi wielki ani mały [...]. VerdBłażSet 5.
Słuchayciesz dáley: iáka się rzecz sstáłá/ Iáko się gryzłá/ y iáko się piekłá [Armida]/ Kiedy onych swych więźniow postradáłá/ Z wielkiego gniewu/ dobrze się nie wściekłá [...]. TasKochGoff 368.
Tánkred się z gniewu wielkiego nie czuie/ Gryzie się srodze/ y zębámi zgrzyta: TasKochGoff 492.
A iesli mi go teras przeciw twoiey woley Sczęscie dało, nie grys się y darmo nie bolei Albo się gryz dla tego zec to z kazdey miary Zadam, zes mi nie strzymał obiecaney wiary [...]. ArKochOrl 4v.
[...] Dotąd się gryzł, dotąd się gniewał dotąd sapał Asz krwią Osman Affectu wsobie zgasił zapał [...]. PotWoj 29.
Lecz Nieprzyiáciel więcey miał gorzkości, I więcey gniewu nizli wesołości, Z tákiey Muzyki niecił wsercu Swoim, Bo ták rozumiał, ze nád iego boięm, Nád iego pracą, smiech sobie stroili Przeto się wszyscy, gryzli i marszczyli. OblJasGór 35v.
Gdzie iak po Woynie uszedszy przegrány Nieznosne Millier znowu poczuł rány, Gryząc się z tego, iz nad cel wspaniały Zgubił gosciniec do Nabytey Chwały [...]. OblJasGór 173v.
O iak się gryzie y iak krwáwe oczy Ciszka Wrzesczewicz że mu takie w nocy Sztuki nie uszły [...]. OblJasGór 175.
Ja sam swojej śmierci będę dobrowolną przyczyną, bo kiedybym się ja tak chciał divertir, jako drudzy czynią żonaci, tobym się ja i nie gryzł, i nie tęsknił, i nie melankolizował, i rozpalenie by ustąpiło. SobJListy 305.
Coż też lepszego po Bogu i łásce iego, iáko myśl wesoła? te twoie bogáctwá izalić myśli dobrey nie odebráły? gryziesz się záwsze! frásuiesz! przed czásem osiwiałeś! bá i te troskliwości prędzey cię w-grob wpráwią! á ná coż ie ták łákomo zbierasz? MłodzKaz II, 253.
Stąd żal w umyśle obu rozdraźniony Wzruszył ich, że się trapić zbyt poczęli. Ta smutna w kącie i ów zamyślony Płaczą - co sobie na syna wspomnieli. Tak tedy matka i ociec strapiony Gryźli się darmo, choć o co nie mieli. LubSTobPol 149.
Więc zabiegaiąc potrzebie gwałtowney, W Achaią się ieden pułk wyprawi; I co wynaydzie w krainie obłowney, Ztym nieodwłocznie do Woyska się stawi: Lecz gdy ratunku biedzie nie da głowney, Znowu się oboz gryzie, suszy, trawi, Zwłaszcza niemogąc ani się odżywić, Ani Brutusa do bitwy przychciwić. ChrośKon 279.
Książę kardynał w Gdańsku multis aliis turbinibus praeocupatus, ale najbardziéj gryząc się, że nie mógł adesse Coronationi najjaśniejszego króla Stanisława, bo chciał; ale i Rzym i inne przeszkody były: wpadłszy w alteracyą wielką, umiera die 14 Octobris. ZawiszaPam 235.
Woiewoda sam takimi przygodami domowymi zruinowany prętko potym, gryząc się ustawicznie Sam, umarł. HistŚwież 429.
Tym czásęm, gdy Gráffowa tákową [ż]alusią się gryzie, Beráldá y Ẃoiewodzic, co dziennie o swych Amorách rozmawiáią [...]. PrechDziałKaw 46.
[...] od Greckiego Wizburgu R 1450 takze odstąpić musiał, dla czego się dużo gryzł y niespodzianie prawie Chodząc duszę wyzionoł; Scanderbeg jeszcze po nim zył lat 8 y o smierci jego pod następuiącym Cesarzem powiemy. IntrHist 103.
Dwoiáko się Saul gryzie, z wstydu ogniem płonie, Ze DAWIDA nieználazł w Zyzyf y Maonie; Ze niedokazał tego, ná co myśli kásał, Y niezábił, ná kogo páłasz swoy przypásał. DrużZbiór 41.
▲
Ustabilizowane połączenia wyrazowe:
▲
gryźć się sam w sobie (
sz. zm.),
gryźć się w sobie (
sz. zm.):
A jako ogień jest rzecz niestateczna, rychło się niecąca i rychło ustawająca, tymże sposobem każdy cisawy każdą rzecz łacniuchno pojmie, subtelnego dowcipu będąc, a cokolwiek uczyni, to z swej chęci przyrodzonej. Gdzie mu się też uprzykrzy, wnet się on przyrodzony ogień w nim rozżarza, tak że dziwnemi sposobami z uporu czyniąc i sam w sobie się gryząc, w chorobę wpada, abo z jadu dziwne sztuki wyprawuje, czemum się ja na kawalkacyach nie raz przypatrzył. DorHipTur 17-18.
Gryzę się sam w sobié/ gryzę co/ tr. Discrucior animi [...] Percrucior [...] Hoc demum est quod percrucior. Rumpor inuidiâ [...] Rumpor malis [...] Maceror quod sim tibi causa doloris [...] Conficio me [...] Mordeor conscientiâ [...] Mandendo sese conficit ipsa [...] Ringor [...] Fremo [...]. Kn 214-215.
W ktorey wszytko stworzenie vcisza się dobie/ Sam ieden nie śpi Wezyr/ sam się grzyzie w sobie: Iako Hidra od iadu piekielna się wspina/ Wściekła gdy Tyzyfona biczem iey zácina. TwarSLeg 100.
A sam się przecię w sobie potaiemnie gryzie [Chodkiewicz] Ze z tą garscią, iak goły osiąka na zyzie [...]. PotWoj 53.
Pamięć záwsze w sobie wárząc y przypomináiąc niezápomniáne swe nieprawości/ robaká tego/ ktory ostro sumnienie gryząc/ nigdy niezdechnie/ Vermis eorum non morietur, gorzkim smutkiem/ meláncholią/ rankorem kármić/ wola w nienáwiści y w iádowity[m] ná Bogá y ná się gniewie záciętá/ zátwárdziáła/ zákámieniáła/ zżymać się y samá w sobie iádowicie gryźć będzie. BujnDroga 164.
Krol záś, ácz się sam w sobie gryzł skrycie z rankoru, Y ziádły gniew niosł w sercu przeciwko Náchoru, iednák nieśmiał go iáwnie w dyspucie strofowáć [...]. DamKuligKról 210.
[...] czemu się ták mięszasz? y gryziesz sam w sobie? ClaudUstHist 148.
MELANCHOLIĄ samą się trawić gryźć się w sobie samym ná osobności daleko od wszelkich rozrywek y zabaw. DanKolaDyk II, 301.
Gryzę [...] gryść się; gryść się sam w sobie. sich grämen; sich das Hertz abfressen. ronger son frein; se ronger l'esprit de soucis; se ronger le coeur [...]. T III 428-429.
Gryzie się w sobie osieł, że i w święto nosi Ciężar; zaczym przemiany w konia bogów prosi. VerdBłażSet 26.
I strzymał tę przysięgę y slub obiecany Lepiey nizli on pierwszy, y tak zfrasowany Z onego mieysca Poszedł, ze wiele dni potem Trapił się y gryzł w sobie [...]. ArKochOrl 5.
Beldowski zowiesię Alexander Ten zone miał z Gorlic zpodgorza dziewkę ministra Luterskie[g]o Tamze w Gorlicach naymował cła. Lieczełsię w Sączu A[nn]o 1632 u matiasza cerulika i za panię udawałsię, esz trafunkiem z Gorlic przyszła zona iego pieszo ieszcze brzęmięnna, a temu nie mieło beło y gryzsie w sobie na nię, isz mu tem zelzywosc uczynieła, a on za mozne[g]o udawałsię. TrepNekLib 25v.
Znáć dobrze było tę cerę, y áffekt, gdy wychodził z Pokoiu: Wezyr iednák iuż ná ten czás opłonąwszy, nie rzekł na to nic, tylko się w sobie gryzł, y zdzymał. TwarSLeg 99.
Bekümmern sich sehr/ troszczeć się bárzo, (frásowáć się;) was kümmert ihr euch/ befehlet es GOtt/ á coż się wsobie gryziecie, poruczcie to Bogu. ErnHand 101.
▲
w sercu się gryźć:
Otoż się dlatego smuci, frásuje, y w sercu gryzie. Kto się zá zdrowego żywotá w nieczystości y pożądliwościách cielesnych kochał, ten przy ostátnim zgonie swoim myśli y wspomina sobie ná wszeteczeństwá, cudzołostwá, lubości y roskoszy przeszłe [..]. GdacPan 163.