Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »cięcie, rozrywanie, miażdżenie czegoś zębami«: Kozieł tákże w gryzieniu winnic podeyźrzány/ Powiedáią/ że zá ten grzech bywa rzezány Przed Bachá zemścicielá ołtarzem [...]. OvOtwWPrzem 609. [...] z kurzenia álbo gryzienia częstego Tutoniu [powstaje wrzód żołądka]. CompMed 196. Ták rownie wypisáć nie mogąc/ Togryś y Tágrodź, oboie zowią Tygris: choć iedno iest źwierzę/ od iádowitego gryzienia Togryś rzeczone; á drugie Rayska rzeka Tagrodź [...]. DembWyw 33.

2. »ostry ból w organach wewnętrznych i częściach ciała człowieka«: Bo gdzie się zátrzymawáią stolce, tám bywa koliká, nadymánie, gryzienie, kruczenie, womity, smáku áppetytu strácenie. PetrSInst C2. Bolenie niezmierne w połgłowiu tákie że sie zda/ iákoby tám od chrobaká y czerwiu iákiego gryzienie było/ leczy/ vtłukszy to ziele z octem mocnym á z oliwą/ co naciepley/ dwá kroć przez dzień/ ná bolące mieysce przykłádáiąc. SyrZiel 197. Morzysko y grzyzienie [!] w żywocie uśmierza/ dáiąc go krysterą/ ábo w krysterze. SyrZiel 357. Płynącym oczom/ Swierzbiącym/ y Gryzienie w nich vśmierza/ korzeń Kopru Włoskiego/ Rutá ogrodna/ Kmin kramny/ Bobki y Roża/ po rowney części/ w winie białym wárząc/ do połowice/ á tym raz y cztery przez dzień oczy wymywáć. SyrZiel 389. Abo kwiecie/ poki świeże/ nie zeschłe/ w dunicy nowey co nalepiey vtrzeć/ á wodką Rożáną rospusciwszy/ wziąć tego zedwie łyszce/ przydáć Koperwáseru białego/ ábo Rzymskiego ziarn dziesięć/ y to vbić co nalepiey wespoł/ á káżdego dniá po kilkákroć potrosze w oczy pusczáć/ iest bárzo osobliwe lekárstwo gryzieniu w oczách. SyrZiel 443. Tákze y Pániom w połogu leżącym/ ktoreby w mácicj [!] gryzienie miáły/ ktore gryzawkámi zowią/ bywa bárzo użytecznym trunkiem/ tákże iey ciepło po cztery ábo piąciu łyżek używáiąc. SyrZiel 455 [355]. Bolenie w żołądku z gryzieniem/ ták wárzoną w winie/ iáko surową przykłádáiąc vcisza [komonica]. SyrZiel 515. Y przeto Galenus powiáda/ że niektórzy purgowáli się piiąc wodę siárczáną: y Tralliunus dáwáł ie więc/ gdy kto miał iákie bolenie y gryzienie w ielitách. SykstCiepl 169. Biała płeć ktora to cierpi/ vstáwnie pluie/ cierpi gryzięnie żołądká/ nudność/ wszytkiego ciáłá wycieńczenie/ womity y cknienie. CiachPrzyp 8 nlb. Gryzienie w żołądku/ morzenie/ żárcie w kiszkách. Rosio stomachi, rosio intestinorum [...] Torsio stomachi [...] Dysenteria [...] Chordapsus, voluosus [...] Strophus [...] Vermina [...] Tormina [...] Ileos vel Ilèus [...] Tormines [...] Tortura [...]. Kn 215. U nas w Polszcze gorzałka ná wszytko/ ná spánie/ ná gryzienie/ ná frasunek/ ná apetyt/ dla prezencyey y śmiałości/ ná smrod záráźliwy [...]. HercBan 13. Powiádáją o jednym/ ktory się w kárczmie álbo domu szynkownym hániebnie opiwszy/ przyszedł do domu: nie długo potym wielkie y srogie boleści/ á osobliwie niezmierne gryzienie w żywocie/ y żárcie we wnętrznościách swoich cierpiał/ y zdáło się/ jákby był umrzeć miał. GdacPij 20. Zebraku ná coż to choruiesz? ná oczy! Coż? masz iákié w-niech gryzienie? szczypánie? bynamniey! ále świátłá nie widzę. MłodzKaz III, 171. Er hat das Grimmen und das Bauchweh/ ma chnienie y Gryzienie w Zywocie. ErnHand 405. Pomaga tez przeciw gryzieniu y disuryey, áby [ábo] cięszkości puszczánia moczu, sok tegoż ziela [pięciornika] záżyty. AlbSekr 236. [...] w żołądku gryzienie, ślin z ust płynienie [objawy epilepsji] [...]. CompMed 108. Trzecia [przyczyna poronień] Motsus, to iest gryzienie, álbo sczypánie, pochodzące z humorow ostrych, zlewáiących się do niey [macicy] [...]. CompMed 531. Ten Elixir sekretny ma dziwne skutki ná rozmáite choroby, osobliwie [...] ná kolki y gryzienie w żywocie. CompMed 668. Kichánie pochodzi z dwoch przyczyn. Albo rpwez rozdraźnienie mammilarney cześci ciałá w nosie będącey á z muzgiem złączoney, náprzrzykład wąchaniem tábáki, lub inney gryzącey máteryi. Albo z abundancyi niepotrzebnych, y szczypiących humorow w muzgu, ktore spływáiące do teyże mammilarney części nosa, gryzieniem y tytyllácyą swoią spráwuią, iż poruszone muszkuły usiłuią te niepotrzebne humory pozbyć. Co samo iest kichnienie. BystrzInfCosm F2. CORROSION [...] GRYZIENIE. (Termes de Medecine.) Terminy lekarskie. DanKolaDyk I, 375. TRENCHE'E [...] Trenchèes ou Douleurs des intestins. Tormuna torsiones [...] Intestinorum dolores. Rznięcie gryzienie w żołądku [...] Rznięcie żołądka cierpieć. DanKolaDyk I, 553. Gryzienie. 1) das Nagen, Beissen. 2) Schmertz, Hertzens-Kummer. 3) Bauch-Grimmen, Reissen, Schneiden im Leibe. 1) l'action de ronger. 2) remords, chagrin cruël; dépit extréme; creve-coeur. 3) des tranchées, mal de ventre; des douleurs dans les boïaux; maladie des intestins. § 1) gryzienie mysz słyszę. 2) wielkie na umyśle ponosi gryzienia. 3) gryzienie w żołądku, w kiszkach, w żywocie. gryzienie na wnętrzu cierpiący. ein Darmgichtiger; der Bauchgrimmen hat. qui a les tranchées; malade des intestins. gryzienie ma wnętrzu czyniący. das in Bauchgrimmen verursachet. qui cause les tranchées [...]. T III 429.

3.przen. »niepokój wynikający z poczucia popełnionej winy«: Potym dwá węże z sprosney głowy wyszárpnione/ Swą záráźliwą ręką wypuszcza: á one Do Athámántá się/ y Indiey/ vdawszy/ A zánadrzá ich rączym czołgiem pobiegawszy: Cięszkiego vtrapienia w obu nádycháły: Niiákich tám oni ran ciáłu nie zádáli/ Ale sercá nieznośne cierpiáły gryzienia. OvOtwWPrzem 163.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ gryzienie sumienia (sz. zm.): Lecz nie taka jest nielitość cesarza j. m. jako ich [heretyków] summienia gryzienie, bo z pokojem wojsko Pragę przeszedłszy, z wielką skromnością poszło przez Czechy aż do Szląska. DembPrzew 116. Syntheresis. Das Nagen der Vernunfft. Griżenie sumnienia. GuldOn 74. Et tamen nihil amplius, mundi honores habẽt, nisi salutiones externas, verba adulatoria, caeremonias honorificas A wewnątrz gryzienie sumnienia/ y boiaźń vstáwna śmierci. StarKaz II, 73-74. A widząc iż go Pan Bog iáwnie nie zkarał/ y nie wygnał z kościołá/ był bespieczen ná sumnieniu swoim rozumieiąc/ iż iuż zápomniał Pan Bog grzechu iego; y chodził po wszytkie dni do kościołá rowno z drugimi/ lubo miał gryzienie sumnienia vstáwne wewnątrz. StarKaz II, 228. A przeciwnym záś sposobem będąc niemym w niepráwościách musiemy vstáwnie gryzienie sumnienia cierpieć/ vstáwnie bydź w strachu y boiáźni śmierci vstáwne piekło cierpieć ná duszy. StarKaz II, 279. [grzech] wnętrzny pokoy w gryzienie sumnieniá y kłotliwe niepokoie przemienia/ przyspiesza śmierć/ á często nieszczęśliwą/ ná Bogá vstáwnie Vindica, Vindica o pomstę wołá. BujnDroga 44. Przeto kto grzeszy z náłogu/ grzeszy ochotnie/ z uciechą/ nie czuie owego gryzienia y przestrachu sumnieniá/ ktore czuł/ gdy pierwszy raz zgrzeszył/ álbo drugi raz odpádł. BujnDroga 79. Przeciwnym záś sposobem/ by niewiem iáka roskosz była/ nigdy człowiekowi prágnącemu niebá/ sercá iák náleży ucieszyć nie może/ z ktorey to y obrázá Boska/ y nieposkoynego sumnieniá gryzienie/ y ták iáwne Zbáwieniá niebespieczeństwo/ y nákoniec ieśli by czásu do popráwy nie dano/ wieczna zgubá koniecznie nástąpić musi. BujnDroga 271. Gryzienie [...] gryzienie sumnienia. das Nagen, die Bisse des Gewissens. sinderesse; les remords de la conscience. T III 429.