Słownik XVII wieku

Słowniki:
notują

Formy: lp M. guz; D. guza; W. guzie; ~ lm M. uż. nosob. guzy; D. guzów; B. uż. nosob. guzy

Znaczenia:

1. »wypukłość, obrzmienie na jakiejś części ciała człowieka lub zwierzęcia będące wynikiem uderzenia lub choroby«: Od głowy ná doł do związkow/ do stáwow spadáiąc / miedzy błonámi guzy robi [kołtun]. PetrJWod 22. Wojnę głoszą rytmy moje, W której szable ani zbroje Ledwie co potrzeba było. Wszytko się tam odprawiło Bez strzelby, bez arkabuzów, Bez wzajemnych nawet guzów. OpalŁCoś 260. Kazimierz Korsak nie raz na pańszczyznę do Dworu chodził, gdzie nie poznany bicze y guzy nie raz [...] od Dworskich wynosił. NiesKor II 618.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ lękać się guza: I głupi głos tylo mocy, nie miał mieć, [by] wojsko w nocy Z jego rady uciekało. Znać, że się tak wszytkim zdało; A także nasz pan bajbuza [Radziejowski] lękając się i sam guza, prowadzić ich obiecuje I przed wszytkimi przodkuje. OpalŁCoś 269.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Kto Guza szuka snadno znaydzie nie my to kaleczyli ale niewinność nasza zwoiowała ich. PasPam 181v.

2. »wypukła ozdoba na stroju,zwłaszcza służąca do zapinania; duży guzik«: Guzow Szarych zzarabiankami do Sukien wierzchnich tuzinow dwa. ArchRadziw 1638 46, 4. Deliia [...] u niey guzow trzynascie złotych [...] Rubinami gęsto sadzonych, u wierzchu poiednym Diamenciku, iedne Rubinka niemasz. ArchRadziw 1638 4612. Zá nim szło Piechoty 30. w żupanách czerwonych sukiennych/ w kátankách/ w deliách tegoż sukná y máśći/ ktore sobie ná rámioná pozárzucáli/ v káżdey deliey po 8 guzow srebrnych/ zá mágierką nożyki srebrne/ ná lewym rámieniu muszkiet/ á w práwey ręce śiekierká: wszyscy wygoleni po Polsku. WjazdPar a2v. Małabert barbacki [tytuł fraszki]. Chciałbyś podobno, guzie długością swej brody, Umknionej od natury nadstawić urody. Ale prożno, nieboże, bo do twego lica Tak przypadła jako więc do guza pętlica. PotFraszBrück I 105. Tobie bławat dyktowny, sukna okazały gatunek, guz w dyjamencie, włos futra czarny, krój dostatni, strój otworzysty słusznie i poważnie należy, bo cię tak lada krawiec sztychem teraźniejszej pospolitości ani podły służały, ani szumny od szumu i wichru głowy bohatyr i galantom naśladować nie wydoła, ani zaćmi w potocznej barwie splendoru pańskości i okazałości twojej. MałpaCzłow 294.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Srebrny/ złoty guz nié boli. KnAd 765.