Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »stosować przemoc, zdobywać coś siłą, przemagać kogoś lub coś, naruszać czyjaś godność, wolność; w odniesieniu do kobiety: zmuszać siłą do odbycia stosunku seksualnego«: A gdy X. Biskup Wileński Waleryan ná tym był/ áby złoczyńcá był karány/ iesli nie ná gárdle/ przynamniey ná ręce/ ktora wolność person Kościelnych gwałci/ gdy sam Pan Woiewodá Wileński sługi tego odstępował/ y áby był karány dopuszczáł: nie dopuścił X. Skárgá/ ále żeby cierpliwości swey zupełną dogodę vczynił/ vprosił mu zupełne skarániá onego wypuszczenie. BirkSkar 24. Pod tym czasem wzięmi Moskiewskiey Variatia y odmiana wielka wrzeczach się działa, bo Szalbierz impotenter chciał Panowac cięzary nieznosne kłasć, Exactie wielkie wyciągac. Nasi zas ktorzy przy nim byli rospustnie zyli zabiiaiąc, morduiąc, gwałcząc [...]. ŻółkPocz 12. Y powstáli przeciwko mnie mężowie z Gábáá/ á obstąpili około mnie dom w nocy/ umyśliwszy mię zábić/ ále założnicę moję ták gwałcili/ áż umárłá. BG Sdz XX, 5-6. Heretycy [...] męczą zakonniki/ pánienki poślubione Pánu Bogu gwałcą [...]. StarKaz II, 606. [...] Posła, ktoszkolwiek niem iest gwałcic y przed Bogiem I przed wszytkiemi ludzmi, grzechem czynią srogiem [...]. PotWoj 165. [...] Litwę Krzyzacy mieczem wzbyt gwałcili [...]. DrobOpow 147. Nie mamy im ich gwałtem bráć (odeymowáć) gwałcić áni náruszáć: á kiedy Poddáni naszi czynią, co czynić powinni, powinnismy ná tym przestawáć. GdacPan 68. [...] Kozacy wypadaiąc Szlachtę po Dworach męczyli, Panie y Panny Szlacheckie profanowali y gwałcili, a potym okrutnie mordowali, Koscioły pustoszyli, y Kapłanów na wzgárdę wiary zabijali. HistBun 3. Niewidomym trybem gwałci [magnes] ciężar zeláżá. AndPiekBoh 58. [...] do Miasta Bielska wtargneli y ono wyrabowali, Mezczyzny na 40 zabili y pokaliczyli, Panny y Mezatki gwałcili [...]. KomonDziej 196. Połacha [...] w oczy matce mowiła, ze wiedziała o tym, kiedy z nią niecnotę płodził y gwałcieł ią [ojczym]. AktaMusz 42. Gwałcę [...] 2) nothzüchtigen [...] 2) violer, forcer une femme. § 1) gwałcić [...] Posły [...] 2) gwałcić mężatki. T III 437.

2. »postępować wbrew przyjętym normom, zobowiązaniom prawnym lub moralnym; bezcześcić, profanować, kalać«: Dni święte szátan nawięcey gwałcić usiłuie. SpInZąbMłot 73. Małżeństwo z káżdey miáry czcicie/ ták dálece ábyście go żadną rzeczą nie gwałcili [...]. BirkNiedz 134. [...] wszystkim grzesnikom wieczny ogien roskasz ktorzy twoi zakon ustawnie gwałcieli bez prawa zyli [...]. KodKon 93. Przetożem zgromił przełożone w Iudzie/ mwiąc do nich: Coż to jest zá niepráwość ktorey się dopuszczácie gwałcąc dzień Sábbátu? Izali nie toż czynili Ojcowie wászy/ przez co Bog nász przywiodł ná nas to wszystko złe y ná to miásto? á wy przyczyniacie gniewu ná Izráelá/ gwałcąc Sábbát. BG Ne XIII, 17-18. Gwałcę miéscé iákie/ práwo. Violo loca religiosa, iura [...] Profano sacra, sacerdotes [...] Conscelelare aures paternas [...] Conscelerare domum [...] Foedare sacella turpitudine [...] Temerare sepulchrum [...] Temerare lectum, cubile [...] Incestare thalamos nouercae [...] Affero vim patriae, parentibus [...] Macto [...] Mactare ius ciuitatis supplicio, (vel alia re.) [...] Kn 218. Przymierze łamię/ gwałcę/ nié dotrzymáć przymierza. Foedus violo, rumpo, negligo, frango [...] Foedus rescindo [...]. Kn 878. [...] zá wielki bierz sobie pożytek/ Swiętá Uroczystości nie gwałcić dziełem nieprzystoynym [...]. KalCuda 214. A coż sobie/ w tey mierze/ więcey obiecuiesz Niezbożna dziewko! czyli y w tym się nie czuiesz? Ze práwo/ y krew gwałcisz: á tyż to mátczyną Chcesz dobrowolnie/ sámá/ zostáwáć zdráyczyną? Y założnicą oycu/ y synowi iego? Siostrą/ y rodzicielką/ brátá rodzonego? OvOtwWPrzem 407. Entweihen pokalác/ gwałcic profanare. KusWeg C6v. Schwechen gwałcic/ sromocic stuprare. KusWeg Kv. Prophano Gwalczę koscziol. SłowPolŁac 111. Y tá to iest iedyna skáłá, o ktorą się rozbiły wszytkie moie ku Oyczyznie oraz Pánu zasługi, żem nie ták nierozmyślnie, áni ták niesłusznymi (iáko potrzebowano) środkámi nánie pozwolić chciał. Zem głosow wolnych, ná Seymikách gwalcić niedopuścił. LubJMan 15. Niechay się ráczy rozstąpi podęmną Zięmiá, y wprzepáść niechay wpadnę cięmną Pierwey, nizlibych cna miłości twoi Prawo gwałciła: Lugdierd serce moie Wziął, y ia wzaięm wzięłam serce iego, Pewnie iusz nadeń nie kochąm inszego. OblJasGór 61v. [...] záłowáć będziesz, żeś Páńskie mándátá Gwałcił [...]. DamKuligKról 178. Gwałcił swe w tey mierze Sáturnus przyrodzenie, nie dla czego inszego, tylko chcąc mieć osobę Wmści ták zacną kmotrem. AndPiekBoh 124. Gdy W. Pan żadney w tym trudności nie masz, proszę, na fundament całego naszego dyskursu, pamiętać sobie te cztery casus circa leges: gwałcić, dyspensować, obiaśniać y abrogować prawo. KonSRoz 32. Więc oczywiście, non vigore conditae Legis na Seymie 1699. W. Panowie dyspensuiecie się w Prawie 1690, (bo nie mowię, że go gwałcicie) ale tylko dla iakichś inszych racyy y potrzeb, ktore się słuszne W. Panom zdaią, a ia ich nie examinuię. KonSRoz 37. Odpowiadam: naprzod, że ta konsekwencya mogłaby się na ten czas ziścić, gdyby bez potrzeby dobrowolnie gwałciło się takie Prawo 1717 ale że nie gwałci się bez potrzeby, lecz tylko dispensatur ob magnas necessitates, zacoż wnosić? KonSRoz 48. PROFANATEUR [...] Sacrilegus. Impius. BEZBOŻNY Świętokradca co rzeczy swięte gwałci. DanKolaDyk II, 391. Gwałcę. 1) Gewalt ausüben; brechen, schänden, verunehren [...]. 1) violer, violenter, rompre, faire violence; profaner, forcer, outrager, prostituer [...]. § 1) gwałcić post, kościoł [...] pokoy, prawa [...]. T III 437.