Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »pocisk armatni«: Potrzeba [...] Kartuzow do Pułkartonow szrotem nabitych 200. ArchRadziw 1638 56/1. Potrzeba [...] Kartuzow do Firtelkartonow Szrotem nabitych 900. ArchRadziw 1638 56/1. Kartusz. 1) Kartetsche. [...] 1) un cartouche, gargousse, dont on charge un canon. [...] § 1) kartuszami z dział strzelano. [...]. T III 536. [...] trzeba aby w tyle kazdey Brygady armat było kilka wozow z piędziesiąt[!] kartuszami do każdey armaty: mianowicie dwadzieścia z zwyczayną kulą podług kalibru armaty; piętnascie z małemi kulami funtowemi, a drugie piętnascie z kulami muszkietowemi. MarcenZagórRef III 249.

2. »nabój do ręcznej broni palnej«: Kartusz. [...] 2) Patrone; Flinten-oder Pistolen-Ladung. [...] 2) un cartouche pour en charger un mousquet ou un pistolet. § [...] 2) ten kartusz (naboy) nie iest zgodny do tego muszkietu; w prochowe kartusze włożyć kulę. T III 536.

Znaczenia:

1. nazwa osobowa »nazwisko słynnego rozbójnika«: Popas odprawiłem mil trzy w Rzeżowie, na nocleg stanąłem w Brześciu kujawskiem, mil cztyry, który bywał kiedyś fortecą złej konsekwencji, bo góry prawie na okół wyższe jak same mury. Teraz zaś liczna spelunca latronum, w której zakątkach ruderibus deornatis, cała banda sławnego we Francji zbójcy Kartusza pomieścić by się mogła. RadziwHDiar 118.

2. »łotr, zbój«: Zgrałem się, iak ostatni. — szeląga przy duszy. Ci nasi kartownicy gorsi od Kartuszy. Złapawszy mię onegday, nie puścili puty, A z ostatniego grosza zostałem wyzuty. ZabłFFirc 27.

Znaczenia:

»członek zakonu kontemplacyjnego o bardzo surowej regule«: Cóż bowiem dobrego nie znaczą i owe prawa antecessorów naszych w dawnych wiekach skuteczne, gdzie chłop bernardynem, mieszczanin reformatą, szlachcic jezuitą, żołnierz kapucynem, senator kartuzem, król papiżem z ścisłych reguł swoich i z życia onym przyzwoitego nazywać się mogli. MałpaCzłow 191. Kartuz. Kartuzyanin. Carthäuser-Mönch. Chartreux un Réligieux. T III 536. Karthuzi żadnego mięsa nie iedzą, Jezuici iedzą, ci i ci iednak służą i dziękuią Bogu; i w tym są zgodni. JezuiciPos 115. Y iakże Idzi Błassie Apostato, nie ma ieszcze sześćiu godzin, iak iesteś z nami, a chcesz iuż od Nas odchodzić? a co byś ty cyznił[!], gdybyś został Kartuzem? LesageAwant 59.

KARTUZI mos blp

Formy: lm D. kartuzów

Znaczenia:

»męski zakon kontemplacyjny o bardzo surowej regule, założony w 1084 roku w Chartreuse koło Grenoble przez św. Brunona, także klasztor tego zakonu albo kościół przy tym klasztorze«: Co śię tknie Konfirmowáney Reguły przyznawa iey tenże S. Grzegorz ná innym mieyscu świątobliwą bácżność álbo osobliwa rostropność. Záleca ią też niepomáłu iż do rozmáitych Zakonow przyięta iest/ iáko intencyą Chrystusową nápisána y sumnienia nietrudniąca/ od Skotow/ Kártuzow/ Celestynow/ Kámáldulow/ Cystercyensow/ Grándymontensow/ Oliwetanow/ Syluestrynow/ S. Páwłá Eremitow/ y Humiliatow Oycowie też Iezuići śiłá z niey Constytucyi máią. WęgrzPosag 55. Popasałem w karczmie wielebnych o. o. kartuzów bereskich, Dziady nazwanej, w której czterech huzarów, pruskich dezerterów, przyjąłem. Tamże po obiedzie zajechał mi drogę tychże wielebnych o. o. kartuzów JM ksiądz, wielkich sciencji godny i srodze grzeczny. RadziwHDiar 38. BRUNONA S. Patryarchy Kartuzow dnia 6. Pazdziernika był rodem z Kolonii Agryppiny. Był Doktorem Paryzkim, Remeńskim Kanonikiem. ChmielAteny III 128. Ustawszy przez 24 godziny [wielki deszcz], zączął padać obficiey. Wielką liczbę domow w Barcelonie, Balanguerze, Leridzie, Tortozie, cztery miasteczka, 30 wiosek, ieden Klasztor XX. Kartuzow, 330 młynow na samey tylko rzece Heber, obalił, y zniszczył, 50 tysięcy ludzi zatopił. BohJProg II 103. Radzę WCPanu, żebyś nawiedzał, kaplicę wymurowaną u Kartuzów od Kardynała Cibo, którego pamięć iest u mnie w szacunku. KlemMeszListy 81.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]