Słownik XVII wieku

Słowniki:
nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1610

Formy: lp M. kawaler; C. kawalerowi; B. uż. żyw. kawalera; N. kawalerem; ~ lm M. uż. osob. kawalerowie; D. kawalerów; C. kawalerom; B. uż. osob. kawalerów; N. kawalerami; Ms. kawalerach; W. uż. osob. kawalerowie

Etymologia: <wł. cavaliere>

Znaczenia:

»rycerz, mężczyzna znakomitego rodu; zwłaszcza w młodym wieku«: P. Nowodworski Káwáler z pánem Szembekiem z drugimi petárdámi do dziewiątey bászty/ od tego mieyscá nád Dnieprem/ do Abrámowskiey brony szedł. BielDiar B. Zatym Pan Káwaler Nowodworski/ kiedy ták nieprzyiaćielá zábáwiono/ podsádźiwszy pedárdę [...] zápalił [...]. OpisSmol A-Av. Iák się tám cny Káwáler Bártosz Nowodworski/ Eliar z petardámi Burgrábia Krákowski. Rániuśieńko sam stáwił pod Smoleńskie mury/ Vkázáły to sáme procholetne chmury. OzimSzturm B [Aiijjv]. [...] Pan Márszałek z cżęśćią piechoty/ z Vsarzmi y z Ráytarámi/ z Pánem Báłtromieiem [!] Nowodworskim Kawálerem [...] [szedł]. RekupSmol Aiij. Sam Heldeberczyk/ widząc iuż stráconą/ począł vchodzić/ zrzućiwszy z śiebie podowno áby nie był poznány/ bindę złotą ktorą Káuállerowie Angielscy iáko znák swoy własny zwykli nośić/ y dostáłá się iednemu Wallonowi. RelBit A2v-A3. PRawdá istotna y wszem Monárchom dobrze wiádoma/ nie tylko teraz ále y zdawná sławá y męstwo Polskiego walecznego Narodu/ że rádzi ták sobie sami/ iáko y obcym wiáry/ y słowá dotrzymáią/ iák ludzie Chrześćiánscy y dobrzy Káwálerowie/ zdawná w dziełách Rycerskich od przodkow swych zápráwieni/ wyćwiczeni/ y wypolerowáni/ bo sie ledwo nie nágo w polu mężnie wszedzie potykáią/ piersi y czołá swego nádstáwiáiąc/ y ták szeroko gránice swe rozpościeráiąc. NowinyMosk B3v. Lecz wiedząc/ że ták wielkie opus bez pozwolenia przednieyszych Głow Woyská trudno do effektu przyść mogło/ zdáło mu [Olbrachtowi Wallensteinowi] się ie zwołáć do Pilzny/ y z niemi pod pokrywką dobroći/ fałszywie y politicè tráktowáć/ osobliwie z Groffem Gállásem/ z Groffem Octáuiánem Piccolomini/ y z drugiemi wiernymi Cesárzá I. M. Obersterámi/ o ktorych wierze trzymáiąc/ że cnotliwemi y mężnemi Cáwállerámi będąc/ Szlácheckiego vrodzeniá swego/ sromotną zdrádą y conspirácyą przećiwko Wszytkiemu Páństwu Rzymskiemu/ y przećiwko pomázańcowi Bożemu Cesárzowi I. M. nie mieli mázáć/ y ná to przystáć [...]. RelWall Av. W tym zgiełku i piorunach okrywa się Miński, Kamieniecki przywodzi, czyni Madaliński, Drzewa kruszą ogromne. A Wajer żarliwy, I Butler i kawaler ogień strzela żywy. TwarSRytTur 20. W iednym tylko terminie mamy szkodę zes my stracili wtey okazyiey wielkiego kawalera Towarzysza IMCi Pana krayczego koronnego. PasPam 91. Officerow naginęło z nacznych. A nadewszystko owi Ludzie zacni Regiment Czarnieckiego kawalerowie tacy zołnierze dawni ktorzy w Daniey, w Moskiewskich, w kozackich w Węgierskich Okazyiach dokazywali Mirailia [cudów]. PasPam 202-203. On mu łaie zes ty szelm, nie kawaler iuz w rękach więznia zabiiać. PasPam 267v. Wtym szturmie ustrzelono nogę Lewą odwaznie stawaiącemu kawalerowi Franciszkowi z Brzezia Lanckoronskiemu. PasPam 269. Polskim Damom trudno denegować Zeby się niemiały zczym swiatu popisować Dość Męznych kawalerow Swiatu wystawiły. PasPam 274v. Náyprzod że od láda kogo, y tchurza, náylepszy ginąć musi Káwaler, to nie iest samego prochu przywára. GarczAnat 171.