Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: KUNTUSZ

Słowniki:
nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1615

Formy: lp M. kontusz // kuntusz; D. kontusza; B. uż. nżyw. kontusz; Ms. kontuszu; ~ lm B. uż. nosob. kontusze; Ms. kuntuszach // kontuszach

Etymologia: <węg. köntös>

Znaczenia:

»wkładana na żupan długa wierzchnia suknia z rozciętymi rękawami«: Taksa ruchomych rzeczy Kontusz granatowy za fl. 27 Bekieszka za złotych 18. FraszNow 212. Kontusz Wiszniowy Saiowy Barankami birkowemi podszyty. ArchRadziw 1638 79/1, 53. Tu iuż 6 Trębáczow nástępowáło/ trzey I. M. P. Woiewody/ w żupanách átłasowych żołtych/ á w kuntuszách/ y czapkách kármázynowych; A trzey I. M. X. Biskupá Wármińsk. w żupanách átłasowych białych/ á w kuntuszách sukiennych źiełonych [!]. WjazdPar a3v. Krawcy szyią telety kraią złotogłowy Az nich zas brandibury Kabaie kontusze. OpalKSat 100. Do krola Zołnierze wstępowali in vesto peregrina [w strou cudzoziemskim] posroiwszy się ładnie Zupan z drelichu kontusz także z drelichu. [...] kontusz po kolana y z tąd to był nastał ten stroy krotki y boty z podwiąskami. PasPam 79. Spoyrzy na mnie z boku niezdałęm mu się do tey konfidencyiey żem był w szarym kontuszu nie ufał mi rozumieiąc że iaki pachołek hołota. PasPam 97. Kontusz czy Togá/ pod nią cudne Rysie [...] Albo też Sobol co z Moskwy tą furą Przywiezion/ dyszy mu [husarzowi] pod Brándeburą. KochProżnLir 50. Kiedy iuż Chmielnicki gwałtownie następować począł, dlatego rzucali wszyscy owe swoie wymyslne dostatki, [...] Rysie, Zupany Bławatne Kontusze, Pasy Perskie. HistBun 6v. Będzie báránia opuszká i kontusz, álbo czukay birkámi nie Egipskiemi, álbo Podolskiemi, Wschowskiemi podszyty. MłodzKaz IV, 8. Zbytki [...] O czymże Polska myśli [...] Żeby im grały trąby, skrzypce i wiole; Żeby po stołach w cukrze piramidy stały I winem, z suchych groznow wspienione kryształy. Już ci niewiasty złotem trzewiki niestoty, Mężowie nim wszeteczne wyszywają boty. Już perły, już kanaki noszą przy kontuszach; Poczekawszy będą je nosili na uszach. PotFraszBrück II 147. Ieden Korab ná pálcu, á drugi ná grzbiecie, Nosi ten zacny Szláchcic, bo żadnego Zwierzá, Nie mász żeby go oprocz łapci á kołnierzá, Tám sáme tylko rysie, wyglądáią cynki. Pod kontusz nie wszył sobie są y morskie świnki. PotPocz 132. Kontusz popielaty, barakanowy. SzkółRzewGęb 223. Dragatowi, szlachcicowi z partii tegoż Kossowskiego, kontusz rozszarpniono. MatDiar 115.

◼ Przenośnie: ◼ Gdy Febus wdzięczny wieje, ziemia skarby rodzi, której przykry Akwilo zbytnim mrozem szkodzi. Raz na niej śnieżny kuntusz, drugdy lodowaty, wnet jej potym zielone Febus sprawia szaty [...]. HugLacPrag 146. ◼ Porwimysz się na trąbe Bożą: wszyscy wcześnie Iemu duchem, nie światu żyimy tu cieleśnie, kto chce żeby Aniołem iego była dusza, Raczey, a nie podszewką, diabłu do kontusza. PotPocz 108.