Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »prócz, z wyjątkiem kogoś lub czegoś«: Dniá 11. Augustá/ nád wszystkich mniemánie/ gdy się nieprzyiacielá naybárziey pod Białykámień spodziewano/ álić on pod Dynáment/ y ácz nie spodziewánie/ lecz krom sámego napoiu/ we wszystkim nas gotowymi zástał. BiałłozorList Av. A tak bacząc i z tych urazów naszych kożdy adwertując, że wczas ojczyźnie zabiec necessario potrzeba, obmyślawali, jakoby cum commodo reipublicae et patriae było i ten pożar w czas ugasili i radzili spólnie o nienaruszonej potomkom wolności, a my krom nalegania staranie czynić będziemy. HerburtPrzyczynyCz III 357. W tym szturmie nie zginęło nászych więcey piętnastu/ krom tych co przy wielkiey Cerkwi ná łupie byli [...]. OpisSmol A2. [Poganin] czynił przysięgi Nie chodzic w inszem Helmie, krom co w Aspramoncie Otrzymał, zabiwszy go Orland na Almoncie. ArKochOrl 5. Tak nikomu przystępu nie da przykra skała Krom ptakow, ktore w skrzydła natura vbrała. ArKochOrl 17. Nowin nie mam krom Cudzoziemskich ale y tych nie głodzienes WM. OpalKListy 75. Nie mam złotá y krszyny Krom duchny á pierzyny Com wam winna dla Bogá Bábinka ubogá. KochProżnLir 195. Cesarz zaś maiąc Decyusza; co go W walney potycżce pod Mutyną złowi (Wódz był Antona) y scierał się srogo Vcżcił, vraczył, przytym nie odmowi Puścić go, gdzie chciał; ow iuż nidokogo Krom do pierwszego Hetmana się bierże. ChrośKon 137. Innych słow z sercá do ciebie nie rzekę Krom, że się palę, goreię y piekę [...]. OvChrośRoz 220. [...] nauczył go [Dioskorusa] tedy czart iako miał zrobic kaganiec taki, ktory pokiby się palił ktoby kolwiek krom niego wszedł do pokoiu Belliny, tak miał zasnąc ze się dobudzic niepodobna była [...]. HistŚwież 22. Foctius odpowiedział, iż tey nie moze táięmnice otworzyć komu innemu krom Cesárzá, dla ktorego támtá Księgá byłá nápisána. TylkStrom 84.

2. »poza kimś lub czymś jeszcze ktoś inny lub coś innego«: A Cyrkásowie po oboiey stronie/ Straż iego wierna/ stali mu ná oku: Ci krom káracen y oszczepow/ bronie Krzywe nosili v iednego boku. TasKochGoff 422. Podobno to vráziło powagę Dwoch Statistow, że krom nich iest kto, co by do rządu Rzeczyposp[olitej] y do rad należał. LubJMan 81. Ale krom wielu cnot pomienionego Pana, niemogę przepomniec y tego, Iako był Iasney Gorze osobliwy Patron [...]. OblJasGór 21. Ná wyżywienie młodey gadziny krom pośládow, trzebá dáć zboża ná Rok docta proportione według drobiu y ordynaryey. HaurEk 35. Te są skutki/ krom wielu innych dosyćuczynienia/ ták naznaczonego od Kapłaná ná spowiedzi/ iako z dobrey własney woley [...]. BujnDroga 104. Krom pacierzy kápłáńskich, codzień koronkę do Nayśw: Mátki mawiał. NiesKor II 67.

3. »bez kogoś lub czegoś«: Ty sam, Boże, Mści sie krzywdy, wszakeś zwykł, gdy ją kto bez winy Znosi od przyjaciela krom wszelkiej przyczyny. VerdBłażSet 6. [...] przypomniawszy sobie Adrastus senswoy krom wątpliwosci Tideusowi Deifilę. Polinikowi Argią dał w Małzenstwo. PotPrzyp 13v. Mátká jego Pánną byłá/ Pánną byłá/ krom Męża go porodziłá [...]. KancPol 79. Przetoż nád wszytko proszę, ábyś w Bogá Twego Vwierzył, a prędzey się brał do Chrztu Swiętego Krom zwłoki [...]. DamKuligKról 52. Bo Caezar własney ufaiąc dobroci Bez gwardyi; krom wart mieyskich; zawsze chodził [...]. ChrośKon 2. To ma, kto się w Miesięczney pełni ná świát rodzi, Ze pościánách krom zdrowia náruszenia chodzi [...]. PotPocz 64.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ krom oczu: Ludzi pobożnych i Boga miłujących obyczaje jednakie być mają tak w oczy jako krom oczu: aby o ludziach krom oczu źle nie mówili, a w oczy nie chwalili. SaadiOtwSGul 79. Drugi sie takze znaydzie co sie w sobie kocha I co sobie pochlebia ze go wszyscy chwalą I ze mu pochlebi[a]ią O wielki[z] to człowiek W naszey Rzeczypospolitey to w oczy, a krom tych [oczu] Zdrayca Oyczyzny fałszyrz szalbierz Machiawel [...]. OpalKSat 104.