Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: LAMPART, LAMPARD

Słowniki:
SXVI (lampart), Kn (lampart), T (lampart), L (lampart; XVI i XVIII w.), SWil (lampart), SW (lampart), SJP (lampart) notują
SStp nie notują

Formy: lp M. lampart // lampard; D. lamparta // lamparda; C. lampartowi; N. lampartem; ~ lm M. uż. osob. lampartowie; uż. nosob. lampardy; D. lampartów; C. lampartom; B. uż. osob. lampartów; uż. nosob. lamparty; N. lampartami; Ms. lampartach

Etymologia: <łac. Leopardus>

Znaczenia:

1. »duże drapieżne zwierzę podobne do kota mające futro w charakterystyczne cętki, pantera, leopard; także podobizna tego zwierzęcia«: Na przechadzkę wyszedszy lampart z liszką sobie, Począł lampart o swojej powiadać ozdobie, Że mu skórę tak piękną przyrodzenie dało I właśnie ją pięknością niebu przyrównało. VerdBłażSet 46. Lowią w tym kráiu kosy beluchne/ łowią y lámpárty Arábowie/ ále iescze w gniaźdźie/ y po dukacie iednego przedawáią. BreyWargPereg 73<74>. Także i kot rączemu srogim jest szczurkowi, Sam zaś szczurkiem chyżemu bywa lampartowi. SaadiOtwSGul 13. Wiesz, że kot zmordowany, choć już dokonywa, Częstokroć lampartowi oczy wydrapywa, [...]. SaadiOtwSGul 29. I pies za Rabikanem poszedł tak w pogonią, Jako lekkie zające lampartowie gonią. ArKochOrlCz I 149. Lámpárt/ Lewart Illyriis. Leopardus vulgo [...]. Kn 347. Z támtąd niedáleko/ możesz iść ku pewnemu budynkowi/ gdźie Lwow/ Lámpártow/ Niedźwiedźi/ y inszego źwierzá/ rodzáiu drapieznego chowáią. DelicWłos 74. Pytasz, co to za barwa i ktorego pana Ta z zgrzebnego płotniska uszyta sukmana? Ow to stary wyjadacz, Mars, ow to okrutny Zwajca, bog krwawych bojow, dzisia tak rozrzutny, Że już miasto pancerzow, miasto świetnych zbroi, Miasto lampartow, w taką barwę swoich stroi. MorszZWierszeWir I 446. Wszelkie źwierzę rodzące podobne sobie, ma sámicę y sámcá, okrom lámpártá. ScotSekr 455. Czás Orłá goni, Zrywa Pogoni Wędźidłá Litwy. Lwi, Gryfy, Słonie, Lámpárty, konie Gdy więc pryskáią, W zuchwáłym prysku, Przy stroynym błysku W umbrę padáią. JunRef 13. Obraz w ramach snycirskich, złoconych, 2-łokciowy, z ekspressją Turków polujących lwy, lamparty. InwObrazŻółkGęb 174. Wiem ia że y zmiie zamowieniem ugłaszczesz: lwy, tygrysy y lamparty dźikość swoię porzucaią, zła niewiasta nigdy Więć wedle nauki Mędrca Pańskiego towarzystwo z niewiastą swarliwą, długą iest katownią. ZehenLaskSum 34. LAMPARD, po łacinie Leopardus, Pardus, zwierż do charta podobny, po sobie czárne maiący centki, bardzo człekowi nie przyiazny, na oczy y twárz się iego porywáiący, przecież ludzkie lubiący excrementa, ktore w lesie w iakim wysoko zawiesiwsży naczyniu, zwábisz lamparta, że skácząc do nich, u morduie się, a wtedy złowiony bywa. Na łopatce zawsze nosi plámę na kształt księżycá, ktora z miesiąca kwadrami to mnieysza, to wieksża. Raz tylko w całym życiu płod wydaią lampardy, z racyi, że tenże płod wychodząc z żywota, z wielką impacyencyą, y prawie wydzieraiąc się na swiat, macicę rani [...]. ChmielAteny IV 278. Lampart. ein Leopard. Léopard. T III 711. Pospolstwo w tym widoku zdawało się upatrywać krzyż, lamparda, bazyliszka, krew, y słyszeć wycia y ięczenia. BohJProg II 96. Po lasach wiele iest zwierza rozmaitego, iako to: lwow, lampartow, małp, y słoniow. Cesarstwo Marokańskie obfituie w złoto, srebro, miedź, żelazo, ołów, antymonium, tabakę, y lwy w całey Afryce naysroższe. ŁadSGramGeo_II 61. Wystaw sobie ostrowidzów i lampartow snujących się do koła pastwiska, na którym się słabiuchnych trzódka sarnek, albo spokoynych pasie kozek [...]. MarmKłokInk 81. Lewart, lampart. DudzZbiór 43.

a) »wyprawiona skóra tego zwierzęcia, ubiór z tej skóry«: Potym Lewartowie w tygrysach/ w lámpártách konno ze strzelbą y kopijámi sześć tyśięcy: zá temi koni prowádzono dźieśięć pod dekámi szkárłatnemi rzecży od rzemieniá y káłchány pokryte skorą. StarWyp B3. Lampartow Roznemi bagazyiami y barchanem podszytych trzynascie. ArchRadziw 1638 46, 7. Naprzod Chorągiew J. M. P. Starosty Lánckoronskiego/ stroyna y ozdobná od Rzędow bogátych koni/ dźielnych Lámpártow/ Tygrysow/ skrzydeł z pior Zoráwich. Druga Chorągiew Usárska X. J. M. P. Podkomorzego/ niemniey stroyna/ gdy wszyscy pod Choragwią konie Lámpartámi okryte mieli/ y sámi ná Zbroiách Lámpárty przybráni byli. IngrLudw A3. [...] wyprowádźić roskazał z iáskini Krol Syná swego; ktory, że w niey dotąd śiedźiał, Niewidząc słońcá, tedy o świećie niewiedźiał. Iáko tedy swym wzrokiem iásny świát obaczył, Praezentowáć mu rożne rzeczy Krol náznáczył. Záczym w iedney przybráni w kirys, y w oręże Lampártem przepasáni stronie stali męże, A niektorzy w hártownych páncerzách przy boku, Trzymáiąc krzywe szabli, byli ná widoku Młodego Krolewicá. DamKuligKról 222. Jak Król siadł z swemi hetmanami do stołu owego, do którego sam komendant służył, tak przedniejsi oficyjerowie, przydani od komendanta, zapraszali do drugich stołów naszych wojskowych, jako to pułkowników będących w burkach, kompaniją będących w lampartach. DyakDiar 69.

◼ Przenośnie: ◼ DO USARZA JEDNEGO Może prawdą żartem rzec: wierę, nie do ładu, Tchórzem z przodku, lampartem odziewać się z zadu. Włóż na piersi lamparta, choć fałszywy świadek Twojego będzie męstwa, a tchórza na zadek. PotFrasz2Kuk II 256.

2. »polski herb szlachecki, w polu czerwonym lub błękitnym lampart wspięty ukoronowany, lewart«: LEWART, abo LAMPART. Ná Hełmie, tenże Lewart. PotPocz 571. *Leward, Lampart. [...] 2) Wappenk. getrönter Leopard im rothen Felde, und eben derselbe auf der Krone. [...] Blas Leopard couronné au champ de gueules, le même sur la couronne. T III 734.

Słowniki:
SXVI, T, L (XVIII w.), SWil, SW notują
SStp, Kn, SJP nie notują

Formy: lp M. lampart; D. lampartu; Ms. lamparcie

Etymologia: <może z g.-niem. Lamparte 'Lombardczyk, kupiec lombardzki, lichwiarz' (za A. Bańkowskim)>

Znaczenia:

»kamień probierczy, oszlifowany łupek krzemionkowy, służący do określania przybliżonej zawartości metali szlachetnych w stopach jubilerskich«: lampart, g. [lampart]u. ein Probier-Stein. pierr de touche; la touche. § probować złoto na lamparcie. T III 711.