Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: LEWART, LEWARD

Słowniki:
SStp (leward, lewart), SXVI (leward, lewart), Kn (lewart), T (leward), L (lewart; XVIII w.), SWil (lewart), SW (leward, lewart) notują
SJP nie notują

Formy: lp M. lewart // leward; ~ lm M. uż. osob. lewartowie; B. uż. nosob. lewarty

Etymologia: <czes. levhart, z g.-niem. lewehart>

Znaczenia:

1. »duże drapieżne zwierzę podobne do kota mające futro w charakterystyczne cętki, lampart, pantera«: Lewart Pardus LodDict 39/3. OMiegu rodzáiow ośm: Dyoszkorydes tylko dwá opisuie: Ieden Iádem y trućizną Lewartową miánuie/ że Pardy y Lewarty truie. SyrZiel 1381. Też nie káżdy Omieg iednáko wszystkim źwierzętom szkodźi/ ieden Ryśie y Lewarty/ álbo Lámpárty/ prędzey truie. Inny rychley Wilki y Psy. SyrZiel 1385. Lámpárt/ Lewart Illyriis. Leopardus vulgo [...]. Kn 347. Lewart/ vide Lámpárt. Kn 359. *Leward, Lampart. 1) Panther-Thier [...] Léopard. T III 734. Lewart, lampart. DudzZbiór 43.

PotPocz, 571

2. »polski herb szlachecki, w polu czerwonym lub błękitnym lampart wspięty ukoronowany«: LEWART, abo LAMPART. Ná Hełmie, tenże Lewart. PotPocz 571. Ták ia ná ziádłe Párki wywieram kwerele Aż widzę tuż Oyczystych Kleynotow ták wiele, Pod kátáfalk rzuconych: w Grobowiec otwárty Ciśnie śmierć Rodowite FIRLEIOW LEWARTY Kwiećiste z Elizeyskich Ogrodow GOZDAWY, W Dom BALOW przenieśione, teraz kolor krwáwy Biorac ná się, ćięszkim się żalem zápłoneły; Perłowe listki w prochu śmiertelnym zwineły. LeliwaHrab C2. Tych y inszych przychodnich Domow herby są: Roża, Ciołek, Leliwa, Lewart, Odrowąż [...]. JabłJAHer H. [Nazwy niektórych herbów pochodzą] od Francuskiego ięzyka, naprzykład LEWART, to iest Lampart [...]. ChmielAteny1755 I 376. *Leward, Lampart. [...] 2) Wappenk. getrönter Leopard im rothen Felde, und eben derselbe auf der Krone. [...] Blas Leopard couronné au champ de gueules, le même sur la couronne. T III 734.

a) »osoba lub rodzina pieczętująca się tym herbem«: Azasz Rzeszpospolita nászá y dźiś z niego się nie chlubisz? patrząc ná iego zacną duchowną powagę: ktorą y inszymi źiemię Polską násyćiwszy práwie poczyna y gory Syon Báránkowey pomnazáć, czego niepochybnie dokaże: bo ieśli przez kilka set lat TEN LEWART dostoienstwá ręką w rękę vmiał sobie podáwáć y one iákby dźiedźiczne zátrzymawáć, potrafi y w to że y niebo nápełni. CiachPrzyp A2v. Mężny LEWART sławą swą zdobił wszytkę źiemię. Niż się ták wzgorę cnego Lechá wzbieło plemię. Lecz teraz dla cnot dźielnych PANOW z DABROWICE, Tenże Kleynot niebieskiey dostąpił świątnice. CZIACHOWSKI Jaśnie Wielmożnemu Pánu á Panu ZDĄBROWICE IEGO MOSCI PANV ANDRZEIOWI FIRLEIOWI, Stárośćie Káźmierskiemu, Medickiemu, etc. etc. Z. D. Z CiachPrzyp Av.

3. »tu: strzelec, osadzony na galerze, posługujący się strzelbą janczarką, ubrany w strój wykonany ze skóry lamparciej«: Potym szli Lewartowie z rożnych Narodow strzelcy/ co ná Gálerách/ z iánczárkámi służą do strzelánia dobrzy y obrotni. StarWyp B2. Potym Lewartowie w tygrysach/ w lámpártách konno ze strzelbą y kopijámi sześć tyśięcy: zá temi koni prowádzono dźieśięć pod dekámi szkárłatnemi rzecży od rzemieniá y káłchány pokryte skorą StarWyp B3.