Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »poruszanie się w powietrzu za pomocą skrzydeł lub dzięki wrodzonym właściwościom«: [Perseusz] tym trudy/ lotow długich/ prawdziwe przydáie/ Ktore pod sobą morzá/ ktore baczył kráie. OvŻebrMet 102. Patrz iak siedzisz wysoko zkąd gdybyc strzesz Boze Wypasc przyszło: Icarus kiedy go Raroże nad Morzem Ikarijskiem opusciły Loty Nie miałby tak Strasznego upadku iako ty. PotWoj 27. [Wróżbici] Wiedzą w rzeczy szczebioty, wiedzą loty Ptasze Obiecuią zapewne Osmanowi nasze Obozy tylko by się z tym trzeba pospieszać. PotWoj 75. Rączszy przecię iest Orzeł, bo choć się zábáwi, Co koń w dwudziestu czterech on w godzinie spráwi. Iáko támten ma dosyć biegu, ták ten lotu, Godne Xięstwo Litewskie tákiego Kleynotu, Zá Herb swey sławie miásto Centaurá. PotPocz 23. [...] y ta iest młodym potrzebna Zábawa, umieć strzelać ptáki w locie [...]. DrużZbiór 4. [Trzmiele] Są wielkie; czarne; á troche mnieysze, żołte są małe szare, á wszystkie krotkie, zwięzłe, grube, podczas lotu huk wydaiące. ChmielAteny III 321. Lot, g.u. Flug eines Vogels. le vol, la volée d'un oiseau. ubić ptaka w łocie [!]. einen Vogel im Fluge schiessen. tirer un oiseau en volant. T III 756.

◼ Przenośnie: ◼ Zaczym wielki Cesarzu trzymay gorne loty Wspaniałego humoru i zywey ochoty Stoy w Mecie y siedz mocno w swey Fortuny Siedle [...]. PotWoj 28. ◼ Nad sławę nic prędszego/ ktora lotem zyiąc sił dostępuie [...]. KalCuda 214. ◼ A ty będąc ptak wysokiego lotu/ Chcesz się niskiego w dole trzymáć płotu? TasKochGoff 436.

2. »poruszanie się w powietrzu z powodu wprawienia w ruch przez jakąś siłę z zewnątrz«: Łatwiey dokazáć bez prace/ áby strzał ná cięciwę nie nákładáć/ niżeli kiedy z łuku wypuszczona/ dopiero ją w locie chcieć zátrzymáć. DobrGram 567. Siła w dáremnym locie się kręciło Granatow, ktore roznie Vnosiło, Sczęście y prochy [...]. OblJasGór 35. KTo łuk ciągnie/ álbo z iákiey strzelby do celu mierzy pospolicie wyżey bierze áby ták strzałá iáko kulá (ktore lub bystro lecą/ w sam iednák lot wrodzonym ciężarem ná doł się biorą) tym wyższym do celu wymierzeniem/ w samę porę y miárę ugodziły. BujnDroga 265.

3.przen. »szybkie poruszanie się«: [...] łódź takiem lotem Rżnęła wody, iż prędzej błysk nie leci z grzmotem. ArKochOrl III, 295. I odkrył jej [Astolf Bradamancie] swe wszytkie zamysły, a potem Ukazał jej koń, który biegał prędkiem lotem. ArKochOrlCz III 198. [...] nigdy takim lotem Dniepr nie spada z swych progow: ani sokoł kaczki Nie bije iako z oney weseli przechaczki, Zywa młodz krwie szlacheckiej: same tylko bronie W garsci niosąc kutamtey posunie się stronie Gdzie się w Lisowskich walech Tureckie kołyszą Chorągwie [...]. PotWoj 162.

4.przen. »szybkie rozprzestrzenianie się«: IAko niepościgniony wicher pędem leci/ W krąg mieszáiąc kurzáwę/ peł y lekkie śmieci. Ták wieśc nieutrzymána/ swoim dárskim lotem Wypierzchnąwszy/ ogłasza w Hieruzálem o tem. Ze iuż/ iuż sentencya wyszłá stárościná/ Ná Iezusá Proroká [...]. RożAPam 59. Tedy śkoro wieść o tem [o ochrzczeniu Królewicza] rączszem nád AEthoná Lotem byłá do Krolá vszu zánieśiona, Záraz z między życzliwych sług sługę iednego Wysłał do Krolewicá [...]. DamKuligKról 158.

Znaczenia niepewne:

1 lub 2: Latánie/ lot/ lécenie. Volatus, us. auium [...] Volatura [...] Meatus, us. auium [...] Cursus per aërem [...]. Kn 351.

W LOT
w funkcji przysłówka

Formy:

Znaczenia:

»prędko«: Gdy się kto zbytnie gniewa/ wlot się zapali ná twarzy/ dobrze że iskry z oczu nie idą [...]. PetrSInst C2. Konrad Leszka Białego brat ze Xiędza zabił Wystempek zaraz Vznał y wloth do Łęczyce Gdzie wtenczas Arcibiskup mięszkał przybiezawszy Nakazaną pokutę wykonał z pokorą. OpalKSat 47. Kiedy to chłopię skoczy podnioszszy, ręce do gory zoczu zginął w lot. PasPam 95v. Słabemu dasz moc, wnet Słabość mocnemu Wlot dasz zwycięstwo wprzod zwycięzonemu. PasPam 109v. Z nátury kázdy przyiáźnieyszy swemu Ci powierzony sekret táią Ci Pártyzántom swoim/ wlot o nim znáć dáią [...]. KochProżnLir 38. Z więzieniá żywotow Mátek nászych wyszedszy/ co krok to bliżey y prędzey ná śmierć/ ná ktorą smy są osądzeni/ idziemy. Co mowię idziemy? wlot z bystrym czasem pędziemy. Ná tę żałosną śmierci gałąź leciemy. BujnDroga 116-117. Te bowiem cieni biegłe, y sny [=rozkosze doczesne], ktore słyną Do terminu krotkiego, prędko w lot przeminą, A nástąpi on vpał w piekle niezgászony [...]. DamKuligKról 178. w lot, adv. im Augenblick, flugs. sur le champ; à l'instant; incontinent. T III 756.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]

LOTEM
w funkcji przysłówka

Formy:

Znaczenia:

»prędko«: „Bo że - powiada [Astolf] - lotem iść nam, ile mogę, Jako nalepiej się chcę ulżyć w tę swą drogę; Okrom szable a trąby swej nic nie chcę nosić”. ArKochOrlCz III 199. [...] przeciw nam w same prawie oczy Siedm naw z wiatrowej lotem płynie mocy [...]. BorzNaw 58. [...] ledwie siędę w gospodzie na łożku, Pchła mi przypomni, jako tego proszku [przeciwko pchłom] Zażywać trzeba: "Biegaj, chłopcze, lotem, I pytaj, co z tym robić antydotem." PotFrasz4Kuk I 304. Grzech lotem pędzi, w punkcie ná łeb wpada, Sumnienie zaráz strofuiąc go gryzie [...]. DrużZbiór 166.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]