Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: MĘŻATKA, MUŻATKA

Słowniki:
SStp, Kn, T, Lpod: mężata, SWil, SW, SJP notują
SXVI (?) nie notują

Formy: lp M. mężatka // mużatka; D. mężatki; C. mężatce; B. mężatkę; N. mężatką; ~ lm M. mężatki; C. mężatkom; B. mężatki; N. mężatkami; W. mężatki

Znaczenia:

1. »kobieta zamężna«: Babo, która przedawasz panienki cnotliwe, Babo, która namawiasz mężatki wstydliwe [...] Babo sekutna, która swoim czarowaniem Przechodzisz i Medeą, i Cyrce, mym zdaniem. NaborWierBar I 176. Ale kto się ożenił/ stára się o rzecży tego świátá/ jákoby się podobał żenie. Jest rozność miedzy mężátką y panną: Ktora nie szłá zá mąż/ stára się o rzecży PAŃskie/ áby byłá święta y ciáłem y duchem: ale ktora szłá zá mąż/ stára się o rzecży tego świátá/ jákoby się podobáłá mężowi. BG 1Kor 7, 33-34. Mężátká/ mężáta. Marita, [...] Nupta [...]. Mężatkom przyzwoita statéczność. Kn 397. Niéwiástá mężna/ męska. Virago, Plaut. Sati. Quidus. Virago, mulier fortis, viro familis, et virilia opera agens. Sipontin. Isidor. [...] mężowa/ mężycá. Boëmus interpres Mużátká: rectè, at non Latinam vocem (quae virilem animum et vitutem sonat non sexum) verùm Hebraeam [...] respexit [...]. Kn 537. Marita. Mężátká. żoná. KnŁacPol 462. Mężata/ mężatká/ Marita, nupta. Wiromote. SzyrDict 168. Mąm kartkę ktorey dostałęm we Lwowie na kommissyiey od Ciebie do iedney Męzatki Ordynowaną. PasPam 193. Drugie tákże Mężatki ná poły tylko głowy nákrywáją/ y czepce ták subtelne máją/ że trudno/ jeśli Pánnámi álbo Mężatkámi są/ rozeznáć. GdacPrzyd . Była w iednym miescie mężátka przystoyna, ktory małżonek zabiegły często ná iármaki odiezdzał. WisCzar 108. Starosta krasnostawski upiwszy się bardzo bestyjalskie na pokojach królowej jm. czynił akcyje, kiedy wziąwszy naturalia ad manus nie tylko mężatkom, ale i pannom one prezentował ad ocula. SarPam 181. Mąż kona, a w tym pauperibus Przyszedł ktoś do jejmości [...] Z mężatką-li czy z wdową było - nie zgadniecie! Agonizant ni na tym był, ni tamtym świecie. KorczFrasz 18. Strzeżcie Się odtąd kapać w sadzawkach Mężatki, Czym wielom Mężczyzn ná grzech daiecie zadatki. DrużZbiór 92. Odtąd záczynám Mężatki ráchowáć, zámiast pięć Panien głupich. DrużZbiór 534. Mężatka. [...] épouose, mariée; une famme mariée. § mężatkom przyzwoita stateczność. T III 810. Robak chytry zwiodł mężatkę/ Zá tę winę sam wpadł w klatkę. ŻabSymf A2.

◼ Przenośnie: ◼ Nie będą cię więcey zwáć opuszczoną/ y ziemiá twojá nie będzie więcey zwána spustoszoną: Ale ty názywána będziesz/ Rozkoszą moją: a ziemiá twojá/ Mężatką. Bo PAN będzie miał rozkosz w tobie/ á ziemiá twojá będzie zámężna. BG Iz 62, 4.

2. »kobieta«: Y rzekł Adam/ Toć teraz iest kość z kości mojich/ y ćiáło z ćiáłá mego: dla tegoż będzie názwáná Mężátką/ bo oná z mężá wziętá jest. BG Rdz 2, 23.