Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »urządzenie do mielenia zboża na mąkę lub kaszę«: Inkorporacyja młynów miastu kaliskiemu aby stanęła i intrata od mieszczan aby z nich szła jm. p. generałowi jako staroście miejsca tego, warować to mają konstytucyją ichm. pp. posłowie. AktaPozn I/1 488. Ini[!] w kłośiu będący/ iescze niedoźrzáły dobrze/ zrzynáli: iáko i tych czásow czynią z práżma krupy młode/ ktorych znowu przypráżywszy/ w młyniech/ ábo w żárnách mełli. SyrZiel 979. Młyny/ ktore Dźierżáwey dobr Nászych/ dla pożytku swego z trzećią miárą wykupili/ płáćić powinni ták iáko y inne młyny dźiedźiczne y doroczne. KonstSejm1626 19. Młyn/ Mola, ae. [...]. Molendinum Sipont. vox recentiotum parùm Latina. Machina frumentaria [...]. Młyn stárych Rzymian/ Pistrinum [...]. Molendum in pistrino [...]. vide Zárná/ Piekárnia. [...]. Kn 419. W tenże czás/ rzeká dosyć wielka/ ktora od miásteczká Torre della Nu[n]ciata szłá ná młyny/ zniknęłá; y młyny ná suszy dármo stoią. SzemZapał B2. 408. Piotr Kilar z Stanisławem Lorÿnczÿkiem. - Stanawszÿ[!] obecznie przed tesz prawo Stanisław Lorÿnczÿk zeznał, isz przedal zagrodke swego zbudowawszÿ trzÿmania nowego zrębu Piotrowi Kilarowi za grzÿwien dziewięc według liczbÿ Polskiego rachunku zwyczajnego po gr. 48, ktorą to zagrodka lezÿ przÿ młÿnie na nawsiu, ktoresz to pieniądze odebrawszÿ od Piotra Kilara przÿ targu wÿroke z nieÿ vczÿnił, z pieniędzy takze brania kvitowal, a Piotr Kilar to vslÿszawszÿ groszem oblozyl w pamięc. KsKomUl 46. Lubo Leniwką gdańskie rozdziela żuławy, I kamienista Biała, i Raba, co małym Zbiera deszczem i nurtem brzeg ryje zuchwałym, I z Tatr bieżący Poprad nieleniwym skokiem, Wisłoka niegłęboka z spokojnym Wisłokiem, I bystrych wód Dunajec sławny łososiami, I Nida pińczowskimi zabawna młynami [...]. MorszAUtwKuk 175. STAWY wszelkie przy pewnych y żywych wodách, nie tylko są Młynom pomocą, Rybie wygodą, ále też y káżdey Máiętnośći są osobliwą ozdobą y intratą, te tedy áby proportiey mieyscá były osadzone, y nárybione, czásu y wielkośći Stawow vpatrowáć; iáko się niżey opisuie. HaurEk 42. Nuż gdy się spodźiewamy mieśiącá mokrego/ Tu dobrze y z cháłupą/ nie spali drugiego. Więc by ná złość ná noszą ná pytel do młyná/ Aż my tydźień bez chlebá wszak to nie nowiná. NowSow Bv. Art. 73. O młynarzach. Młynarze zaś nasi powinni dobrze mleć, miarę zupełnie oddawać, miarek macowych nie powinni podnosić, pieniędzy nie powinni brać, tylko od pytla, chyba kto przez respekt da więcej. Tym prędzej dogodzić w mliwie poddanym lub obcym mają, ktorzy pierwej do młyna przyjechali ze zbożem. Jeżeliby inaczej się pokazało, każdy takowy zapłaci na zamek 2 grzywny a na kościoł 1. DziałTWilkKutrz 193. Tegoz samego dnia y roku po przyznaniu dziedzictwa iest zapis uczyniony ze Woyciech Skomra y z małzonką swoią Jadwigą dla swoiey starosci niemogąc dac rady temu młynowi, iednak będąc zdrowy na ciele y umysle nie z zadney namowy, ale dobrowolnie, rzetelnie, wyznał, y wyznaie ze przedał Walentemu Skomrze synowi swemu tenze młyn z gruntem, z budynkami, płotami, zgoła ze wszystkim, za ktory wziął, złotych polskich trzysta, dico numero zł pol 300. KsWysTech IV 50. Podczas tejże komisyi i jm. pan Świętosław Tomicki, poborca na wybieranie kołowego, młynowego od województw naszych destynowany, taryfę młynów i perceptę pieniędzy importare będzie powinien, aby dostateczna informacyja i importata wybranych pieniędzy być mogła. AktaPoznZwierz I 722. Pierwszy Swiadek stánął Ierży Cieślá, lat 60. máiący, ktory przyśięgę uczyniwszy, wyznał ták przed Ichmośćiámi Kommissarzámi: Będąc w dźień Piątkowy w boru, y obrabiáiąc drzewo ná młyn, ze dwiemá pomocnikámi, gdym się ná południe powracał, ogárnęłá mię iákaś świátłość, y nikogo nie widząc, słyszałem głos, idź do Páná twego, powiedz mu, że tá iest wola Boża, áby tu byłá Káplicá pod tytułem ANTONIEGO S. ná gorze przećiwko Dworowi, gdźie iest krzyż. KałowInf 38. [...] w Cudzych Kraiach mocno y kształtnie wystawione; u nas w Polszcze albo nie znaiome, albo słabo, et negligenter erygowane. Machiny te są takie. 1. Chiromylos, to iest Manuaria Mola, ręczny Młyn, albo żarna. 2. Pateomylos, to iest nogami obracany młyn. 3. Hyppomylos, to iest końmi mielący młyn, lub osłami, ale w ten czas zowie się Mola asinaria. 4. Baromylos, to iest wagami obracaiący się młyn. 5. Anemomylos, po łacinie Alata, vel Ventosa Mola, alias wietrzny młyn. 6. Aconimylos, to iest młyn dla ostrzenia, y ślifowania służący, poprostu warstat Slifierski. 7. Bumylos, młyn wołowy, alias ktory nie woda, ale woły chodzące obracaią. 8. Hydromylos, Młyn wodny ordynaryiny na rzecze, albo na stawie. ChmielAteny1755 I 226-227. Od pola ku młynowi przy tymże dworcu sadzawki zarosły cierniem, głogiem etc. InwKal II 332. Młyn, g. [młyn]a. eine Můhle. moulin. § młyn Bulgarski iest małego kosztu, bo bez palcow i cewow. T III 848. Okolica Elbląga czyli klucz do miasta Elbląga należący zastawiła Rzeczpospolita Polska Fryderykowi Elektorowi Brandeburskiemu Xiążęciu, potym Krolowi Pruskiemu, w pretensyi trzechkroć sto tysięcy talerow, ktore dotąd na wykupno tych dobr nie są wyliczone, lubo iuż na to podatek z młynow był ułożony: Inne miasta dosyć porządne w tym Woiewodztwie są te: Kiszpork albo Chrystburg, Sztum albo Stuhm, Nytych albo Neutesch, Tolmicko albo Tolkemit, etc. SzybAtlas 149. Perłowe krupki robią się w młynach od umieiętnych młynarzow, ocieraiąc tak końce ziarnom, iż się staią okrągłe iak śrzot: z korczyka ziarnistego ięczmienia może być około ćwierci. KlukRośl 278. Stochmal, omieciny we młynie. kurzawa mączna DudzZbiór 59. Jeszcze tenże Hugo Lipsii słowá cituie [...] o Antoninie Caracolla Imperátorze constat, że pszenicę swoię sam meł swoią ręką, tylo iák mu potrzebá było, á ćiásto z tego robił, i ná węglách piekł i iadł, iák nie mieli młyná, to z zboża swego kászę robili; więc też Satyr Plautus názywał Rzymiánow pultiphagi, to iest krupierze. KampChwał 108[109]. MOLA. Młyn. W naydawnieyszych czasach - Grecy, i Rzymianie młynow takich, iakich my używamy, nie znali. W moździerzach, wysuszone zboże tłukli. Wynalezienie młynow Pausanias przypisuie Miletesowi synowi pierwszego Lacedemonow krola. PiramFurgDyk 208.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ młyn mączny »urządzenie do mielenia ziarna zbóż na mąkę«: Folusz jest podle młyna mącznego, ten sukiennicy miejscy, ktorych teraz tylko dwuch[!] w mieście się znajduje, trzymają płacąc na rok fl[orenów]. 30. OpisKról 303. Toż podam sposob zmnieyszego kołá wielkiego we Młynách słodowych, y mącznych, szerokich ná łokći szesnaśćie, piętnaśćie, y mniey, áż do łokći dźieśiąći, álbo dźiewiąći. SolArch 82. ▲ młyn krupny »urządzenie do mielenia ziarna zbóż na kaszę«: Piotr Wiens Indusive z Konskiego Młyna krupnego Vigore Contractus [...]. InwMalPolPom VI 67. ▲ młyn słodowy (sz. zm.) »urządzenie do kruszenia i wyciskania słodu«: U ratajów wołów 2, koni 2, w słodowym młynie. InwKal I 113. Młyn słodowy w podwórzu także potrzebuie poprawy. InwKal I 137. Kodeńską y Wiśnicką Plebanią, na Prepozyturę wyniosł, klasztorowi Miechowskiemu słodowego młyna ustąpił, y wiele inszych rzeczy na dobro iego zporządźił [...]. NiesKor II 309. ▲ młyn wodny (sz. zm.) »urządzenie wykorzystujące pęd wody do mielenia«: Z Pisi Tartak przy jeziorze, Kędy się łowią Węgorze A zwyż jadąc przez bor Pupy Gdzie na gorze dwie chałupy A w dole wodny młyn miele, Zkąd do Szczytna tor się ściele. NaborWierWir I 325. Niewielka rzecz, miła pani, że trznę W łóżku, że stół opluję. Nie dbaj ty o wietrzne, Gdy pytlowi wodny młyn dogodzi, gospodze! PotFrasz4Kuk I 347. [...] w Ekonomiy Generalney te dwie maxymy concatenatim et correlative obserwowane bydź powinny, sprowadzenie Rzemieśnika, y obmyślenie mu konsumencyi iego roboty, bo nas edocet, prywátna experyencya, wodnego młyna, ktoremu dobry Gospodarz nie tylko ductum wod sprowádza ná koła, ále y zá kołami áby owe zbierane przed młynem wody, suum miały descensum, wszelkie obstacula amovet Rzeczypospolitey Polskiey. GarczAnat 125. Młyny wodne, wietrzne, machiny, do wod na gorę prowadzenia, do miast aquaeductus przez gory y skały: o mil kilka starych to nie nowych wiekow dzieło. ChmielAteny III 30. Młyn [...] młyn wodny, korzecznik. Wasser-Mühle. moulin à eau. T III 848. Przykładaliśmy tę machinę do ucha: tak wielki huk nieustannie czyniła, iak młyn wodny. SwiftGul I 42. ▲ młyn wietrzny (sz. zm.) »wiatrak, urządzenie wykorzystujące siłę wiatru do mielenia«: Piły/ folusze/ Stępy/ od káżdego kołá po złotych dwá: á od wietrznych młynow zákupnych/ ták nowych iáko y stárych/ y ktore są ná Spi/ po złotemu y groszy dźieśiąći: á od dorocznych/ po groszy dwudźiestu. KonstSejm1626 19. Robił i wietrzne młyny, które nie tylko mełły, ale i cepami zboża młóciły, tylko było nawozić. NowSakBad 332. Młyny wodne, wietrzne, machiny, do wod na gorę prowadzenia, do miast aquaeductus przez gory y skały: o mil kilka starych to nie nowych wiekow dzieło. ChmielAteny III 30. A młyny wietrzne, czyli wiatraki, tudzież do tarcia drzewa, chędożenia lub młocenia zboża, y inne podobne machiny, które od wiatrow zawisły, czyliż nie są ludzkiemu Narodowi pożyteczne? y rożnych mu nie czynią wygod? ChróśSFizyka 185. Zrażony tak przykremi zadatki, iużem był wziął rezolucyą nie zastawiać grobli y Młyn wietrzny postawić. Nie przyszło do tego, poznałem, że się bez stawu obeyść trudno, a młyn wietrzny tam tylko dobry, gdzie wodnego mieć nie można. KrasicPan 173. ▲ powietrzny młyn »wiatrak, urządzenie wykorzystujące siłę wiatru do mielenia«: windmühle powietrzny młyń[!] mola ventosa KusWeg N5v. ▲ młyn konny, młyn koński (sz. zm.) »urządzenie napędzane dzięki pracy konia«: Ten za się zawiodszy go ná targ do kozłowa/ Zá pieniądze gorowe do pierwszego słowá Przedał Arabinowi do Konskiego młyna/ Tám był przez dwá mieśiącá. PaszkMrDzieje 23. Przydáwszy skrzynię z pytlem/ i mąkę mieć możesz. Iest mieyscámi w częstym używániu/ miásto owych máchin końskich młynow/ w kąćiku browáru/ ledwo nátrzy łokćie mieyscá zástąpi. SekrWyj 235. NA iednym mieyscu w Krákowie we Młynie Konnym, było koło srogie á kształt kołá K [...]. SolArch 93. Młyn pod górą koński, w wiązanie, lepionkę, dach tarcicami pobity, który już zgnioł, wszędzie zacieka, reparacji dobrej potrzebuje. InwChełm 14. D. Wiatrak za kontraktem die 15 octobris 1736 przez JMP Śmigielskiego burgrabiego starogrodzkiego danym, do dalszej dyspozycji trzyma oraz z młynem końskim Marcin Konrad, powinien te oba młyny w porządku trzymać. InwChełm 32. Młyn [...] młyn koński; młyn konny; młyn ośli. Roß-Mühle, Esels-Mühle. moulin aux chevaux; moulin aux ânes. § młyny końskie są trybowe o dwuch kołach i dwoygu cewach, proste o iednym kole i iednych cewach. T III 848. ▲ młyn ośli (sz. zm.) »urządzenie napędzane dzięki pracy osła«: Młyn kóński/ ośli. Mola asinaria [...]. Mola machinaria [...]. Hinc iumenta pistrinensia apud Sueton. Kn 419. S. Cypryan. Serm. de Caena Domini ná tákie woła Kto się sam nie rozsądzá, áni Sákrámentu rozsądza ále iáko potráwy pospolitey Swiętych dárow używa y do stołu Pánskiego w ubłoconey sukni niewstydliwie się odźiera, lepieyby się dźiáło z tákiemi, gdyby im ośli młyn do szyie przywiązawszy wrzucono ie do morza, niż gdy z niewymytym z ręki Páńskiego chleb biorą. TylkStrom 70. ▲ młyn bydlęcy »urządzenie napędzane dzięki pracy wołu, bydła«: NAVKA XIV. Jáko miasto wielkich Koł w Trybowych Młynách Bydlęcych, mogą bydź mierne? gdźie są stare budynki szerokie ná łokći 16. 18. 20. 22. SolArch 91. WIdźiałem kilka Abrysow, ktore we Młynach bydlęcych krom dyszla ordynuią koło głádkie bez pálcow, (szalone pospolićie od Młynárzow názwáne,) ná tymże wále, ktory nośi dyszel: y ieszcze záwieszáią ná spodźie odwodu iego cztery álbo sześć ćiężarow kámiennych, wyrobionych ná figurę Dzwonkow, álbo Vryantowek. SolArch 95. W młynach bydlęcych koła poruszane są albo ciągiem, albo deptaniem. PopisSzk 21. ▲ młyn wołowy »urządzenie napędzane dzięki pracy wołu«: O Młynách Konnych, y Wołowych. MŁyny Konne y Wołowe, iedne bywáią Trybowe: to iest, o dwoch kołách miernych, y dwoygu cewách skromnych; Drugie Proste, o iednym kole wielkim, y o iednych cewách. SolArch 82. ▲ młyn prumowy »urządzenie do mielenia zboża umieszczone na promie«: Wszytkie [młyny] mąkę mleć mogą, nie tylko słody ták prędko, iáko iey żaden Młyn inszy, áni ná Rzece, áni Prumowy, áni Korzecznik, áni Wiatrak nie zmele. SolArch 82. Niech będzie żywa woda bieżąca b d, którą potrzeba pędzić na jakie wysokie miejsce, a jest sposobna na obracanie koła wodnego B (korczaka, walnika albo pławów, jakie u młynów prumowych bywają). SolArchB 324. ▲ młyn ręczny (sz. zm.) »żarna, prosty mechanizm wyrabiania mąki napędzany rękami«: handmühle ręcźny młyn mola trusalitis KusWeg E4v. W Magazynie trzeba mieć rozmaite zboża, młyny ręczne, wietrzne, wodne y konne, suchary, sol, sadło [...]. KhevBrodArsMil 94. Młyny są wodne, są wietrzne, są końskie, bardzo iednak wygadzaią przy domu ręczne żarnami zwane, do ktorych dla własney wygody i pytelek przyprawić można. Wszakże ciężkości, roboty ulżyć można, przyprawiwszy koło, kolbę etc. lub inny wynalazek z przepisow Mechaniki. KlukRośl 274. ▲ młyn prosty »urządzenie do mielenia ziarna bez mechanizmu trybowego, w którym jeden obrót elementu napędzającego powoduje jeden obrót żaren«: Przeto ábym Pátronow przestrzegł, y od kosztow niepotrzebnych odwiodł; opiszę tu Młyny naprzod Trybowe: á potym Proste. SolArch 82. ▲ młyn trybowy (sz. zm.) »urządzenie do mielenia ziarna wykorzystujące koła zębate, dzięki którym mechanizm porusza się szybciej i wymaga mniejszej siły«: Trybowe Młyny ktorych opisanie nástępiue, wszytkie kontentuią się mieyscem, y budynkiem w łokći dwánaśćie. SolArch 82. NAUKA II. O Pierwszym Młynie Konnym Trybowym nawcześnieyszym, z ktorym zá iednym obrotem Koni, przy kole R, kámień E, obráca się rázow 48. SolArch 83. Pewienem też, że Trybowy Młyn tákowy bydź nie może w máłym mieyscu; gdyżby ćiężar Wołow dwoch chodzących ná kole, nie zdołał przemoc namniey czterey rázy większego oporu, iáki spráwuie obrocenie Cewek z kámieniem mielącym: w Młynách Trybowych. SolArch 94.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ przywodzić wodę na swój młyn »działać na swoją korzyść«: Ostatnia w tych nadzieja, bo ci, jeśli sobie Nic nie sprawią — wiedz o tym, pogotowiu tobie — Każdy na swój młyn wodę przywodzi, jak może, Jeśliżeć nie zaszkodzi, pewnieć nie pomoże. TwarKBiczBar I 423. ◆ ciągnąć wodę do swego młyna, ciągnąć wodę na swój młyn »działać na swoją korzyść«: Szpoći/ wywraca káżdy pismo ś. i nie ná swoy młyn/ ále ná swoy błąd ćiągnąc wodę. BirkNiedz 135. Któremuż ufać raczej, że do swego młyna Wody nie ciągnie? PotLibKuk I 96. ◆ na swój młyn obracać »działać na swoją korzyść«: Młyn [...] na swoy młyn obraca. er ziehet Wasser auf seine Mühle; er machet sich alles zu Nutze. il fait venit l'eau au moulin; il se regarde dans les afaires. T III 848. ◆ jak we młynie »głośno, gwarno«: Na to odpowiedź: iż mówić się tak może, ale dowieść trudno; bo cokolwiekby tu kto inszych wykładów tego słowa [elear] przyniósł, pewnie się w tym pierwszym jak we młynie zmielą. DembPrzew 17. Iak w kiéráćie/ wé młynié/ w kárczmié trzask/ grzmot etc. KnAd 294. Bądźmy sobie Bráćia rádźi/ Iák we Młynie/ cosz to wádźi. Byle pośiedźieć wesoło/ Gębá iest młyn/ ięzyk koło/ Gárło rzeką/ Wino wodą/ A Młynarkę niech przywiodą/ Dobra myśl lepiey popłynie/ Bęndźie wszytko iák we Młynie. KochProżnEp 32. ◆ jak do młyna »bez oporów, bez przeszkód«: Tam [na sejmikach] tedy jako do młyna wszelkie krzywdy, tak rzeczypospolitej, jako i czyjekolwiek do tych konfederatów prawdziwych praw ojczystych broniących, to jest do ich m. panów senatorów mają być zaniesione, i tam słuszność dopomagana. DembPrzew 52.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● od przysł.: Póty młyn miele, póki wody staje. Póty młyn miele, póki co wody, choć na dnie; Zeszła woda, młyn stanie, a dalej i spadnie. PotPoczKuk III 393. ● [...] o iednym Krolu Polskim Cudzoźiemcu powiadáią, kiedy go pytano, czemu się frasuie? powiedźiał: że rok temu, iákom wszystkim roskazował, á był káżdy kontent, teraz káżdy mi roskázuie, á nikt nie iest kontent. Polak záś w prawách urodzony, z mlekiem tákże wyssał rewerencyą ich, y przykre mu być niemogą. Jáko mowią: kto się w młynie urodźił, temu szum wody niewadźi. RadzKwest 18. ● Dla grzmotu do młyná nie iść; dla szumu do lasá. KnAd 156-157. ● Kto pierwey do młyná záiedźie/ temu pierwey zmielą. Qui prior tempore, potior iure. RysProv C4. Młyn [...] kto pierwszy do młyna pierwey zmiele. wer am ersten kommt, der mahlt am ersten. le prémier passe devant; le prémier venu est le prémier égrené. T III 848.

◼ Przenośnie: ◼ Rzadki sługa do roku, rzadka do trzech wioska, We łbie jako we młynie, nie postała troska. PotNagKuk I 442.

2. »urządzenie wykorzystujące zasadę działania młyna, czyli mielenie lub wirowanie«: Czekáią kiedy morze będźie spokoyne/ y żeby vpádło/ iákoż to czyni co 6. godźin: á ná ten czás obrácáią ludźi bárzo wiele/ ktorzy ábo sypią nową groblą/ ábo stárey popráwuią/ zostáwuiąc niektore kánały y rowy/ ktorymiby wodá zámkniona mogłá wychodźić: do czego vżywáią rozmáitych młynow/ y przemysłow. BotŁęczRel II 76. MOULINS [...] *Moulin à huile. Trapetum, i, neut. Trapetus, i masc. Colum. Cat. *Folusz stępy do wybiania oleiu. Prasa oleiarska álbo oliwna. *Moulin à sucre. Trapetum ad tri turandos calamos sacchari. * Stępa cukrowa młynek żarna. *Moulin à papier. Carnaceum trapetum. *Młyn Papierniczy Papiernia. *Moulin à faulon. Fullonica taberna, ae, foem. *Farbiernia młyn Sukiennikowy czyli prasa. DanKolaDyk II, 283. 11. Nitromylos Młyn, albo Machina z Stępami do robienia prochu, vulgo Prochownia. 12. Gnaphicomylos, po łacinie Fullonia, to iest Folusze w ktorych Sukno walaią. 13. Papyromylos, to iest Papiernia, 14. Tripanomylos Młyn, albo Machina służąca do wiercenia Rur wszelkiey strzelby. ChmielAteny1755 I 227. Suche wymłocisz cepami, albo, iesli masz młyn do młocenia, lepiey w im to zrobisz. BradKniażKal 77. Ziemię na dachowki y Cegły kwadratowe naznaczoną z daleko większą wyrabiaią ostrożnością, niżeli tę, z ktorey robią Cegły murowe. Przerabiaią takową w nie iakim Młynie, ktory iest nie ruchomą fasą, ktorey diameter zdał mi się mieć puł trzeciey, a wysokość iey cztery stopy. JarsSpos 11.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ blecharski młyn: Folusz/ blechárski młyn. Pila fullonica. Kn 178. Blecharski [...] blecharski młyn. eine Walck-Můhle. moulin à foulon. T III 57. ▲ młyn ręczny (sz. zm.): MOULINS à bras. Molae trusatiles, genit. molarum trusatilium, foem. plur. Apul. MŁYN ręczny ktory ręką obracaią korbami. DanKolaDyk II, 283. Grona zaś tłoczą się, to iest gniotą, dla należytego potym soku wyprasowania, albo kolbami, albo się depcą w kadziach nogami, albo w ręcznych młynach przez dwa zbiegaiące się walce. KlukRośl 359. Na walcu A B, koła wodnego C, (ieżeli iest młyn wodny) albo na walcu korby, (ieżeli młyn ręczny) iest umocnione zębate koło D, które zaczépia o szczeble céwy E, (lanterne). JakubJNauka 69. ▲ młyn tarciczny: Młyn tárciczny/ vide Piłá 6. Kn 419. ▲ młyn wietrzny: Młyn wiétrzny/ ábo wodoćiąg wiétrzny do wywodzenia wod z mokrzyn/ iáko w Pruśiéch tego dość. [...] Aquagium [...] Potest dici et Hydragogium, vel Hydragoga machina. Kn 419. Młyn [...] młyn wietrzny do wywodzenia wod, vid. Wodoćiąg. T III 848. ▲ młyn prochowy: Rozdział VIII O młynie prochowym suchym, który mocą jednego człowieka może być kręcony dla robienia prochu do fortecy AquaPrax 442. ROZDZIAŁ II. o Robocie prochu. Młyny prochowe. 43. NIm przystąpiémy do roboty prochu, trzeba żebyśmy wprzód dali przynaymniéy letkie poięcie młynów prochowych, zachowuiąc sobie, dać o nich dokładniéyszą wiadomość na inszém miéyscu. Mechaniczna budowla młyna prochowego nieróżni się od oléynego. JakubJNauka 69. ▲ prochowny młyn: Pomieniony Erart Katerla dobrym był strzelcem, zaczym uczęsczał chadzac do prochownego młyna, strzelac, o zakła[d] na iako się strony zgodzili, do Tarcz. VorLetSkarb 80.

◼ Przenośnie: ◼ Sejm jest młyn konfederacji. DembPrzew 51.