Słownik XVII wieku

Znaczenia:

»rzemieślnik pracujący w młynie, zajmujący się mieleniem ziarna na mąkę; właściciel młyna«: Już tłumaczmi i młynarzmi się być nie wstydzą, już i dziesięciny kapitułom fortelnie wydzierać się ważą, nawet i plebanom ubogim, a sami z nabytych dóbr nie dawają dziesięcin sługom Bożym. PismoPotwarzCz II 48. Nie dáleko tego Cmentarzá był młyn: Młynarz z okná pátrząc vyrzał ieźdźcá strászliwego/ vbior máiąc cżarny y ná czarnym koniu/ drugiego tákże srogiego ná powiedźie máiąc Obádwá konie ták z nozdrzy iáko z gęby ogniste płomienie tedy y owedy wypysczáli. ZwierPrzykład 243. Mąkę záś od młynárza ná wagę odbierze/ Stochmal co na Młynarzu Pan kiiem wypierze. FraszNow Ev. Młynarz/ Pinsor, priscus. [...] Nec pinsorem vllum nossent, nisi qui in pistrino pinseret (i. moleret) farinam. [...]. Kn 419. Iáwnie to dosyć nád wielą wypełniło się/ iáwnie y nád dźiśieyszym Ianem Miedzwieckim/ Młynárzem we wśi rzeczoney Hnidyn/ ktory ćiężką y wielką złożony będąc chorobą/ gdy iuż v drzwi ciemney śmierći práwie przywołány odeszcia czekał/ y odźiany ostátnim czechłem náźiemi położony/ patrząc rychłoby otworzone były leżáł [...]. KalCuda 156. Młynarz koło Młyná, áby był dozorny, y wszelki áby miał porządek dla nieomieszkánia, y wygody Iudzkiey: wody podczás susza, y oney skapośći, nád zwyczáyną áby nie wybierał miárę, bo przez to pustoszeią Stáwy; tenże Młynarz, powinien z śiekierą do Dworá, dla napravv iákich potrzebnych chodźić, według dni ordynovványch. HaurEk 121. Powinnośći Poddánych podług zwyczáiu ktorey Máiętnośći, iáko iest postánowiona roboćizná, y dániny w pieniądzách, zbożámi, y drobiem Folwárcznym, od Kmiećiow, Zagrodnikow, Cháłupnikow, Rzemieślnikow, Káczmarzow, Młynárzow, y komornic, po Imieniách opisáć dostátecznie trzebá. HaurEk 156. Tenże Pala skarzył się na woyta, ktory ręczył za młynarza Walanczika, o złotych 4 długu: woyt powiada, że nieręczył, ale uprosył do czasu. Młynarz wystąpił, zapłacył zaras, y z rękoięmstwa wolnym iest uczyniony woyt. KsKasUl 320. Druga sprawa — Poniewasz wielkie spustoszenie stalo sie w laszach conwęnczkych, tak przez rzemiesnikow, iako y przez inszych poddanych, tedy, aby na potym nie znaydowały sie szkody podobne, taki uczynyła ławicza dekret, żeby tak rzemiesniczy, to iest: szewczy, młynarze, y inszy poddani niewazyli sie ani dębow, ani inakszego drzewa wycinac, podczynac, ani z kor odierac, takze szewczy, aby sie niewazyli przedawac dębu na insze dziedziny ani do miast, także, aby zadęn z poddanych nie wazyl sie przyczyniac sobie rol z tych gruntow, na których szą wycięte drzewa [...]. KsKasUl 361. Po skonczonych zas sądach, dawnieysze y teraznieysze dekreta, tak na młynarzow, iako y lesnych oraz wyzey ninieyszey sessyi napisane ad rigorem przywieść IM. X. Przeor serio nakazuie y one powagą swoią approbuie. KsKasUl 411. A nád to [instrument] od namizernieyszego Stolarzá, Cieśle, álbo Młynarzá zrobiony bydź może: y służyć do vżywánia tákim, ktorzy do 100 zliczyć po prostu tráfią. SolGeom II 8. Biorę to w swoję gębę: nie kradną, źle dzielą; Noszą im, jak młynarzom, kiedy wory mielą: Przysięga, że prócz miarki więcej nie bierze nic, A ledwie by wiesząc ich nastarczył szubienic. PotMorKuk III 201. Art. 73. O młynarzach. Młynarze zaś nasi powinni dobrze mleć, miarę zupełnie oddawać, miarek macowych nie powinni podnosić, pieniędzy nie powinni brać, tylko od pytla, chyba kto przez respekt da więcej. DziałTWilkKutrz 192. Młynarzu są tu ryby? Są łaskawy Panie. Ey podobno niemasz? Ha, z kądżeby śię wzieły. FlorTriling 123. Tegoż dnia poczta bialska niepocieszną, przy tym i pomyślną doniosła mi wiadomość o pobitym młynarzu przez szyprów wołyńskich, mimo dóbr moich Sławatycze nazwane przechodzących, które to pobicie dłużne od moich tamtym, by dłuższym nie podlegało prowizjom, często w nieodkwitowaniu przepomnianym, wraz przez moich, jako przykładem pana w długach się nie kochających, sowicie odkwitowane. RadziwHDiar 37. Młynarz. Müller. meûnier. T III 848. Widziałem przy tym, że moy Oyciec mąkę, kaszę, pęczak wyrabiał w żarnach, i nie wiedziałem, że są młyny i Młynarze do nich na świecie; [...] więc moy Oyciec będąc człowiekiem z urodzenia, z przypadku i z opinii Szlachcicem, z maiątku rolnikiem, z niedostatku Młynarzem, Szewcem, Krawcem, Bednarzem i. t. d. z potrzeby zaś był chłopem robiąc Vices-Gerenszczyznę, która była nakształt pańszczyzny, a ile polował na Wilki dla Sędziego zabawy, wyręczał powinność ogara, gdy zaś Seym zerwano w Warszawie a Król wyiechał do Drezna, moy Oyciec nie maiąc żadney nad sobą naywyższey Zwierzchności rządu, musiał bydź nawet Królem nad swoią ziemią, przyimuiącą tylko dziewięć korcy żyta 3. cwiercie i 6. garcy. JezierUwagi 14-15. Do I. Rzędu. Burmistrzowie, Radni, Doćtores Medicina, Adwokatowie albo Jurystowie i drudzy Uczeni ludźie, celnieyśi Kupcy Handlerze, przednieyśi oficyalistowie i ći, ktorzy bez Professyi iakiey, z Pieniędzy swoich żyią, Arendarze Krolewszczyzn, iako to Młynarze, Winiarze, Kaczmarze, Kunsztmistrzowie, Cyrulicy, Gośćinni. Do II. Rzędu. Wszyscy w obec ośiedli Mieszczanie, Młynarze Ktorym wiatraki albo inne młyny mnieysze należą, Rzemieśnicy, Piwowarzy, Kupcy i Handlerze mnieyśi, oficyalistowie drobnieyśi, Ktorży corok 30. Talerow pensyi nie maią, Czeladnicy kupieccy. FrydSporz A2. Komu się będźie podobáło, Hugona czytáć, znaydźie on tám, że u Rzymiánow nie tylko prośći Zołnierze, ále też Officerowie, i sami Wodzowie, ktorzy generalną kommendę mieli, sámi dla śiebie byli młynárzámi i piekárzámi. KampChwał 108[109].

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ młynarz wiatrakowy »młynarz wyrabiający mąkę w wiatraku«: Iakub młynarz wiatrakowy ma chałupę niezłą. InwKal I 463. ▲ młynarz wodny »młynarz wyrabiający mąkę w młynie wodnym«: Młynarz wodny mieszka w boru pół mile oza Lipym; ma chałupę starą [...]. InwKal I 774. ▲ młynarz polny »młynarz wyrabiający mąkę w wiatraku«: W sprawie między Woyciechem Skomrą z Kraczkowy aktorem z iedney, a zapozwanym Walentem Skomrą młynarzem polnym Wysockim z drugiey strony bracią rodzonymi, uskarzał się aktor na zapozwanego ze mu po oycu ich własnym ieszcze na ten czas zyiącym z młyna, y gruntu do tego nalezącym nie chce ustąpic, iako naymłodszemu, [...] młyn z gruntem ociec ich nie przez sukcessię po swoich predecessorach odebrał, lub zonie, tylko za swoie własne kupił pieniądze, toc mu wolno było, iak chciec z tym sobie postąpic, y dysponowac, a zas Walentemu Skomrze młynarzowi polnemu Wysockiemu, iako prawdziwemu kupcowi, y dziedzicowi, to prawo, bliskość, własność y jego sukcessorom potwierdzam, y approbuię, obostruiąc mocno ninieyszym dekretem, azeby Woyciech Skomra aktor, więcey niekłocił Walentego brata zapozwanego y na zadne niepociągał prawo, poniewaz niesprawiedliwym czyni koncem [...]. KsWysTech IV 50. ▲ pytlowy młynarz »młynarz wyrabiający mąkę pytlową, czyli przesianą przez sito zwane pytlem«: Pytélnyk/ pytlowy młynarz. Pollintor [...]. Politor [...]. Pollinctorem [...]. Kn 905. Pytelnik, pytlowy młynarz un bluteyr, sasseur. KulUszDyk 161. ▲ młynarz kontraktowy »młynarz zatrudniony na podstawie kontraktu, niebędący właścicielem młyna lub wiatraka«: Młynarz imieniem Kasper, brat nieboszczyka Tomasza młynarza, luźny kontraktowy, który z pozostałą wdową nieboszczyka młynarza młyn trzyma. InwKal II 121. Młyn czternasty, w którym młynarz mieszka kontraktowy na wolności; nie daje z niego nic. Ten młyn z gruntu pusty, tylko żelaza, kaminie już znacznie wybiegane. Młyn Ordzin drugi, w którym mieszka młynarz za kontraktem, czynsz roczny daje na rok talerów bitych 8. Ze wszystkim jest dobry. InwKal II 158. Chałupa nowa, w której mieszka młynarz kontraktowy. Wiatrak ze wszystkim należycie sporządzony. Ten za kontraktem jmp. Niwskiego, daje paktu zł 100 na rok. InwKal II 178. W tym młynie mieszka Tobijasz Gryps, młynarz kontraktowy. InwKal II 272.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Káżdy młynarz ná swoie koło wodę prowádźi. RysProv C3v.