Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »ruch po okręgu, szybki obrót, kołowanie«: A konie pocżęły wierzgáć y skakáć/ że ich woźnicá zátrzymáć nie mogł. Tám przewroćił śię woz/ że śię młyńcem tocżył. VolcDial 136. Jedenasta pani. Ja zaś radzę mięć kijec, zaraz w zęby kijcem, Aże mój chłop poleci jak nadalej młyńcem. SejmBiałBad 72. Tedy się wszyscy jakby suniem za odyńcem; Lecz ten, dopadszy lasu, zaraz skręci młyńcem. PotFrasz4Kuk I 278. O losy nieszczęśliwe, nieżyczliwe wrogi! Oświadczam się przed ludźmi, oświadczam przed bogi, Świadkiem to słońce, które póki swoich koni Lichej Faetonowej nie puściło dłoni, Nie błądziły, wiadomych lecz słuchając ręku, Jeźdźca, lubo na wozie, lub siedział na łęku, Zwykłym do oceanu nosiły gościńcem; Z nieumiejętnym rządcą wszytko poszło młyńcem. PotFrasz1Kuk II 188. Są jeszcze, co nie winem, nie gorzałką ani Chmielonym piwem wiersze składają pijani; I znowu nie pijani: złoży taki kata, Co mu się rozum zaćmi, język młyńcem lata. PotMorKuk III 327. Porwą się w tym huku y hałáśie wychowáłe szkápy, w bieg iuż żádnym wędźidłem nie vmiárkowánym, leći z wozu tryumfálnego z desperowány Cupido ze wszystką swą ták nikczemną iák od wszystkich wzgárdzoną ássistentią, ktore go porwawszy za nogę rzućiłem ku trzećiey sferze, młyńcem lećiał iák Diabeł ku gorze padáiąc ná łono Mátki swey Venery. AndPiekBoh 24. Pierwszemu obrotowi [niebieskiemu] dąm w nos szczudłkiem że się obrocić koniecznie muśi młyncem do koła. AndPiekBoh 129. Młyniec, g. młyńca. Młyńce, plur. das Mühlchen-Spiel. merelle, un jeu avec des dames; jeu de merelles. młyńcem; młynkiem 1) in die Runde, taumelud. 2) über und über. 3) mit einem Rade, mit einem Luftstreich in die Runde. 1) en ronde, en chancellant. 2) par dessus tête, par terre, à la renverse. 3) en moulinet, en faisant un tour avec l'epée autour de soi. § 1) piiany młynkiem chodzi. 2) woz śię młyńcem przewroćił. 3) młynkiem śię bronił. T III 849. Tak się biedny człek kręci, tak obraca młyńcem, Gdzie go wilczym zawodna myśl wiedzie gościńcem: I choć się często widział z Paryżem i Rzymem, Częściey ieszcze w swey głowie zostaie pielgrzymem. NaruszASat 120.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ młyńcem chodzić: Potym w okropne iák náleią czáry [..] Aż Ionakowi głowá młyncem chodzi Niźli do zbroie lepszy on do czászy Przypiąć bez Mistrzá nieumie kárwászy. KochProżnLir 8. Wiedział bowiem, że fortuna est rotunda: Sczęście jest okrągłe; wnet się z człowiekiem obrocić może; Bo młyńcem chodzi. Kto dźiśia ná woźie/ iutro może bydź pod wozem. GdacPan Liiiiv.

◼ Przenośnie: ◼ Patrząc na wielomowność waszego ozora, Rzekłbyś, że z was nie iedna z owego ieziora Etyopow chłysnęła; zkąd, kto tylko piie, Póty mu się mózg młyńcem po głowicy wiie; Aż cokolwiek ma w sercu, z niezmierney szczerości Wszystko powie, na haku by miał wietrzyć kości. NaruszASat 103. ◼ Czy ta krew, co się młyńcem po twych żyłkach wiie, Przez czyste przechodziła zawsze Lukrecye; Ni tam iaki zuchwalec z pachołkow szeregu, Przerwał iey w zacnych dziadach szlachetnego biegu? NaruszASat 113.

2. »rodzaj gry«: Bierki/ grá/ damá/ młyncé/ etc. [...]. Ludus calculorum [...]. Ludus scruporum [...]. Kn 29. Młyniéc/ grá. [...] Ludus calculorum, qui tractim mouentur. [...] Kn 419.

3. »jakieś naczynie«: Młÿniecz kubek srebrny złocisty ArchRadziw 2. p. XVII w. 140/2.