Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »o niewielkich rozmiarach, nieduży, drobny«: Do Samych Bulwarkow okręt wielki woięnny nieprzystąpi Chyba te małe okręty kupieckie Szmagi. PasPam 68. Wezmę owego Zeleckiego na ręce tak iako dzieci noszą bo chłopek był mały. PasPam 229. Nieda sobie to zwierzątko krzywdy uczynic choc małe. PasPam 252v. Ugotowali mi iakis Garmatki [!] Garnuszek mały na ząb mi to niepadło, kazałęm w Większym Garku gotowac. PasPam 280.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ brodawnik mniejszy: DWá są Brodawniki/ mnieyszy y więtszy. SyrZiel 1529. ▲ buława mała »urząd i symbol władzy hetmana polnego (koronnego lub litewskiego), in. buława polna«: mała albo polna Buława. T III 88. ▲ laska mniejsza: Wakansy porozdawano [...] Pieczęc małą Biskupowi Warminskiemu Laska mnieysza Sieniawskiemu. PasPam 263. ▲ babka mniejsza: Trzecia Bábká mnieysza/ ktorą rádniey Ięzyczkámi zowiemy bo ma listki iáko báranie iezyki. SyrZiel 1129. ▲ pieczęć mała: ▲ żaba mała: Żábá drzéwna/ ziélona/ máła. Dryophyta, dryophytes [...]. Calamita [...]. Omnium minima et viridissima. [...] Kn 1355.

2. »z rzeczownikiem zbiorowym: nieliczny«: Uprosiwszy Sobie zdrowie iako zyd kałauzowany do Granice bardzo w małym poczcie samo kilk tylko zostawił in oppignoratione [w zastawie] umowionego okupu Wielgo moznych Groffow. PasPam 52v. Przyszła tedy potęga na małą ludzi garsc. PasPam 76v. Przybyło tedy ozdoby małemu Woysku owemi Luznemi że kiedy na nich spoyrzał to się widziało takie drugie Woysko. PasPam 103.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ w małej frekwencjej »w obecności niewielu ludzi, przy niewielu widzach«: Teraz cię mam za pocciwego zes tak Sobie postąpił y postrzegł się w tym zes niechciał czynic Iustyfikacyiey w Małey Freqvencyiey. PasPam 146v. Zacność osob, lubo w máłey Frequentiey, bucznie zdobiły [!] stoł záiątrzonego Monárchy [Plutona]. AndPiekBoh 100.

3. »niewiele znaczący, marny, mizerny, lichy«: Było tedy na 40000 Moskwy naszego [wojska] y z Litwą tylko 15000, bardzo to mały kawałek. PasPam 93. Pompeiusza wielkim nazywali Wielkie mu czyny w Swiecie przyznawali wnet Stał się małym zbył wielkosci oney Na brzegu Nilu w łodce pogrzebiony. PasPam 110.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ mała rzecz:

◆ Związki frazeologiczne: ◆ z małych pójść początków:

4. »krótki (o czasie)«: Pomałey chwili idzie Turczyn. PasPam 269.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ banicja mała: Bánnicya máła ábo práwna/ Priuatio vel amissio fori et iudicij, Proscriptio, ignominia minor. Kn 14. ▲ bot. biedrzeniec mniejszy »Pimpinella saxifraga«: Biedrzeniec mnieyszy pospolity/ Rozdział 19. Pimpinella secunda. Pimpinel: minor. Pimpinel: foena. Tragoselinum secundum, vel minus. Pampinnulla vera. Klein Bibenell. Klein Bockspeterlein. Oder. Kleiner/steinpeterlein. Oder. [...] BIedrzeniec nász pospolity/ ktory mnieyszym/ álbo sámicą/ względem pierwszego zowiemy... SyrZiel 75-76. Pimpinella Germanica Biedrzeniec mnieyszy. [rejestr ziół] CompMed 26. ▲ kasztelan mniejszy: KASZTELANI Mnieysi olim Drążkowi. Kasztelan Sąndecki. [...] ChmielAteny II 388. ▲ iść na potrzebę mniejszą: Iść [...] ná potrzebę mnieyszą [...] ná mały stolec [...]. DanKolaDyk II, 294.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Bogáctwá wiélkie ná máłé przestáwáć. KnAd 1185. ● wielkie ryby małe zrą. grosse Diebe hängen die kleinen auf. les gros poissons mangent les petits. T III 1948. ● mały robak wielkiego dębu tocząc na ostatek obali. eine kleine aber oftere Bemühung thut Wunder. l'eau qui tombe goute à goute, creuse le plus dure rocher; à la continuë l'eau ronge la pierre. T III 201. ● Ból káżdy mniéyszy/ zda się naniéznośniéyszy. KnAd 41. ● Małe winy gryziemy/ wiélkie całkiem połykamy. KnAd 470. ● Ból/ ieśli máły/ ia go zniosę: ieśli wiélki/ on mnié. KnAd 41. ● Ból máły/ znośny: wiélki krótki. KnAd 41.

MAŁY

Znaczenia:

składnik nazwy geograficznej hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicji: Szelągi wołoskie [...] ustąpiły z Małey Polski ale W Wielgopolszcze wszystkie sobie Stolicę założyły. PasPam 187.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]

BEZ MAŁA
w funkcji przysłówka

Formy: bez mała (forma D. lp w odm. niezł.)

Znaczenia:

»prawie, niemal«: Bez mała zawziętey niewaledykuię Szarzey ktorą ad vitae tempora [do końca życia] pod dobrym Wodzem kontynuować proposueram [zamierzyłem]. PasPam 205v. Panna [...] zła iako iaszczurka y bez mała niepodpiie. PasPam 220.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]

NA MALE
w funkcji przysłówka

Formy: na male (forma Ms. lp w odm. niezł.)

Znaczenia:

hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicji

◆ Związki frazeologiczne: ◆ na male przestawać »zadowalać się czymś skromnym«: Synowie mali ku ojcu się mają, Cnocie wczas wykną, na male przestają. HorNaborBar I 203.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Ná málé ma probowáć/ kto się boi szkodowáć. KnAd 536.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]

MAŁA
w funkcji predykatywnej

Formy:

Znaczenia:

»jest nieważne«: Azaż i to mała, że tam w swym państwie wiarę św. katolicką przez Jezuity forytuje, których stąd z sobą nabrał i jeszcze mu ich pan Wojewoda tam więcej zaprowadził, z któremi rad często rozmawia i na pokoju się z nimi zawiera, skądże jest dobra nadzieja. DyskSzlachCz II 445. Ale to mniejsza, że nań łajania używa: Ręką sięga i za włos złoty go porywa; Potem wejźrzawszy mu w twarz piękną, gniew hamował I użaliwszy się go, zdrowo go zachował. ArKochOrlCz II 88. 3. Aleć u mnie to jest namniejsza/ żebym był od was sądzony/ álbo od sądu ludzkiego: lecż y sam śiebie nie sądzę. BG 1Kor IV, 3-4. Ták bowiem mowił Prorok: Przyszło świátło twoie Ieruzalem; á niemiałoby oświećić stáyni? ále to mnieysza/ żeby Dźiećina świátłem byłá iednego miástá; świátłem iest wszytkiego światá według Ianá świetego: Przyszło świátło ná świát. HinPlęsy 18. Mnieysza to iemu ćierpieć wiátry/ mnieysza iemu ponośić niepogody; ale gdy nań maluczkim wieku/ ostrzy okrutna sowá Herod pázury/ á on się nie mśći/ y owszem Heroda ćierpi/ zna to wielkiey Iezusá w ćierpieniu statecznośći. HinPlęsy 403. Otosz mnieysza to iest/ dawać na każdy rok co małego; niżeli zarázem na ieden czas summę iáką wielką znośić. PisMów II 91. I goście, i gospodarz pijany jak buba, Z piwnice, to najmniejsza, poszło z winem piwo, Nazajutrz głowa boli, na żołądku ckliwo, Jakoby mnie najcięższą zmordowano chłostą. PotFrasz1Kuk II 73. Aleć to snać mnieyszá/ czego iest grzech powszedni przyczyną. BujnDroga 49. Mniejsza, jeśli, choć i to barzo szpetna wada, W targu abo w kontrakcie inszego podsiada: Do panny li w komendy na czyje zasługi, Zwłaszcza jeśli nierówny, nastąpi kto drugi, A dopieroż małżeńskie przeskakuje progi; Każdy takowy w cudzym chórze stawia nogi. PotMorKuk III 129. „Mniejsza by o koszt, ale czując zdrowym — rzekę — Czynić się chorym? PotMorKuk III 329. Co się tknie Fortuny to mnieysza, wiádomo Wmći po nayspokoynieyszey pogodźie; naysrozsze nástępuią náwáłnośći morskie. AndPiekBoh 102. Bogaty Dźiáduś w swey iusz stárey dobie, Oblubienicę młodą bierze prętko sobie. Y dobrze: My go chwalić mamy z tego Ze fundusz czyni dla człeká młodszego. Gawinski. A ieszczeby to mnieysza/ gdyby po śmierći/ ale bywa podczás y zá żywotá. GorzWol 79. Ták prętką smierć w tym Jonáty wieku, Złym zápewne sercem lud przyimie: wszák wiádomo, Ják ścisle się w nim kochá. lécz mnieysza o zdánie Pospolite; gdy się ták Królowi podoba. JawJon 47. Theophrastus Paracelsus Szwayczarskiey Nacyi medyk, żyiący około Roku 1540 iako dobry na choroby lekarz, tak zły dla dusz prawowiernych Mayster wielu gorszący swemi zabobonnemi remediami; iákoby choroby mogły bydź leczone sprawą szatanow, applikuiąc pewne piątna, obrazy, iakie cudne charaktery, pod pewną konstellacyą, na pewnym metalu wyrażone, y pacientom applikowane, Naucżał niezbożnie, że mnieysza oto, czyto Bog, czyli Anioł, czyli czart, Duch czysty albo nieczysty choremu pomoc przyniesię; byle był zdrow, probuiąc tey swoiey ássercyi, owym z Ewángelii: Salutem ex Inimicis. ChmielAteny III 264. Ale te puncta, od synow czartowskich zinwentowane nie należą do Pisma Swiętego, zaczym go zepsuć nie mogą, bo Vulgata Editio daleko dawnieysza zawsze tey Grammatykow Zydowskich y Rabinow nie douczonych tłumaczeniu y psuciu w kontr stawa; mnieysza o to, że się zep[...] kopia, gdy cały originał. ChmielAteny III 588.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]