Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »okazując swoją moc«: Chałá [!] tobie nász Boże/ Boże wszechmogący. Ná niebie y ná źiemi możnie Kroluiący. HofmańPor Bv. [Ewangelia] O Synu swojim/ ktory się národził z nasienia Dawidowego według ciáłá: A pokazał się Synem Bożym możnie/ według Duchá poświęcenia, przez zmartwychwstánie, to jest, o Jezusie Chrystusie Panie nászym. BG Rz 1, 3-4. Tedy Mária Prorokini/ siostrá Aáronowá wzięłá bęben w rękę swoję/ á wyszły wszystkie niewiásty zá nią z bębnámi i muzyką. Y mowiłá do nich Mária: Śpiewajcie PANU/ ábowiem możnie wywyszon jest; koniá y jezdnego jego wrzucił do Morzá. BG Wj 15, 20-21. [...] w Babimłonie Polacy mieszkali, Wszytkiemu światu możnie panowali I nad Gongo sam, i u Ogżonego Pan tu sam ludzie gwaru warownego, Choć to Grzecznicy, Łacnicy, Golcowie Z nich zrózszy mówią, że to Warwarowie I od wschodniego Ociekanu byli, Do zachodniego państwa rozszyrzyli [...]. WiszDębBar I 592. Bo temu wszyscy wierzyć niechćieli/ zwłaszcza Tomasz ktory nie był z nimi/ áby Pán Chrystus możnie zmartwychwstał/ ták iáko im był przed tym obiecał. ModlNaboż 72. GDyż ták Zołdán Krol Egyptski z pomocámi swoimi Weneckę kráinę opadł/ nágle á nie ostrożnie nie zal się było sąśiectwu spiknąć/ á złożyć/ áby się byli mogli ku obronie stáwić/ poniewáż wielká mnogość Pogánow práwie po wszytkiey źiemi rozszykowáni byli ták/ że sąśiad sąśiádowi nie mogł ták prędce pomocy dáć/ áni się sam bronić/ przeto ná to przyszło/ że Szláchtá y wielcy Pánowie/ szánuiąc zdrowia swego/ z źiemie ućiec muśieli/ á naybliżey się ku Fráncyey máiąc/ o obronę Dágobertá Krolá Fráncuskiego prosząc/ upomináiąc go áby o sobie y o Krolestwie swym czuł/ máiąc dobrą pieczą/ áby swe granice możnie opátrzył/ broniąc co naylepiey weśćia tym okrutnym á nie miłośiernym gośćiom powiádaiąc mu/ żeć oto Zołdan Krol Egyptski/ ze trzydźiestu pomocnych Krolow/ z wielkim ludem ćiągnie prosto do Fráncyey. HistOt C5v. Państwo wczasach pomyślnych, zostaiąc spokoyne, Stało się zarażone w pisma nieprzystoyne, W wierszach i obyczaiach, rozwiązłość się wzmogła, Panuiącego prożna nieczynność przemogła; Zatopiony w miłości, w powabnych zalotach, Kochanka miała dozor o dworskich obrotach; Woynę, pokoy stanowiąc darow przeiednaniem, Władnęła możnie Pana udzielnego zdaniem, Pierwszy stanu urzędnik w słuchaczow nacisku, Wiersze nieobyczayne podał widowisku. PopePodosPoem 91. Możnie/ Amplificè, Potenter, adverb. herrlich/ grösslich/ mächtiglich/ gewaltiglich. DasHünDict Ccciiijv.

2. »bardzo«: Bo (iesli sie godźi rzeczy máłé z wielkimi rownać) y ćiáło zwiérzęcé/ muśi piérwéy bydź zabité/ ábo vmárłé/ niżeli pożywáné/ y ináczéy w ćiáło człowieczé obrácáć sie nie może. Co tym możniéy spráwuie ćiáło Chrystusowé/ któré żywym zostáwáiąc/ y owszem śmierćią żywot nápráwiwszy/ w tym sákrámenćie pośiła [!] człowieká/ nie w nim sie trawiąc/ ále owszem onégo w swóy żywot obrácáiąc. PowodLit 13. Iesli stáry nieprzyiaćiel po stáremu do drzwi sercá twego kołátáć będźie/ podusczáiąc áby się czym wielkim bydź rozumiáłá/ y możno się chełpiłá drugiemi gárdząc/ odpądź tego prześládowniká/ záwrzy drzwi/ y choć byś czułá pokusy znácznie y rzeczywiśćie/ nigdy iednák nie zezwalay [...]. KiełGZwier 44.

3. »w wielkiej ilości«: [List do hetmana wojsk moskiewskich] Doznawaliście tego na szczęściu swojém świeżo, że ani nasze od was zaprzysiężonym pokojem ubezpieczenie, ani od tak wielu lat zaczęte przygotowania wasze, ani posiłki wojsk cudzoziemskich, ani nowe i u was przy tém niezwyczajne sposoby i fortele wojenne, ani tak znaczne rąk waszych roboty, ani tak możnie wydane skarby wam do dokazania niesprawiedliwych zamysłów waszych najmniej nie pomogły. RadziwKSprawy 706.

MOŻNO
w funkcji predykatywnej

Warianty fonetyczne: MOŻNO, MOZNO

Formy:

Znaczenia:

»jest możliwe«: Y to/ by możno było/ radby nie nádáne Przysmaki z bruchá [!] wywárł/ y wnątrza wetkáne. OvŻebrMet 158<148>. O Wątpieniu [...] Mozno/ fr. Possible [...]. PolPar 234. Tákći czas nasz/ ktory barzo krotki y prętko lotny iest/ w márnośći trawimy/ á ná głubstwo násze żadney bácznośći niemamy/ krwáwymi byto lzámi/ gdyby iedno mozno/ opłákiwáć potrzebá! FurUważ Ev. Iestżeś Krżeśćiáninem? Iestem/ bom jest okrźcżon y wierźe w Iezusá Krystusá/ ucżę śię też Náuki jego y náśláduję jey/ ile mi możno. LuterKat 37. Insze zaś chorągwie po dwie, trzy, gdzie możno we wsiach, miasteczkach przyległych Bracławowi lokowano, do których konsystencyjej i chłopstwo z fortec i lasów dla zimna wielkiego ze wszystkim wracało się i wojsko jako mogąc według ustawy hetmańskiej posiłkowało. JemPam 130. Generał Kapitan ktory dla znacznieyszych usług iest podwyszony do wyższey rangi nie mniey godzien tey poufałośći; y w ziednoczeniu obudwuch, lepszą możnoby miec pewność o zasługach zaleconych. MarcenZagórRef I 90. Był to kunszt y należało do tego wielkiey mądrośći, w tym barzo niebespiecznym Inter regnum tak się sprawować, aby możno było zostać w całośći. SeyHist 23. Jeśli ta woda będźie mętna, a nie będźie możno dostać inszey, trzeba koniecznie odmienić Oboz dla uniknienia chorob. KhevBrodArsMil 53. Co zaś do przymiotów duszy, te opisać trudno: nie wchodził w żadne poufałe obcowania z panami, nie zatrudniał się żadnymi interesami publicznymi, w których to dwóch okazjach własność duszy najlepiej wyszpiegować możno. KitPam 112. Możno tu przydać że niećierpliwość w przyśćiu do fortuny, prowadźi człowieka często do występku, ponieważ Pismo mowi: że iest rzecz trudna, ażeby człowiek był niewinnym, ktory śię w krotkim zbogaći czaśie. NobRudSzkoła 309. Aby tylko bruk ten był gładki, tak możno na nim rżnąć dobrze sieczkę, iak i na drewnianey podłodze. ŚwitBud 62. Naywięcey jest takich [słów], których z sensu łacno się domyślić możno: ale insza jest rzecz rozumieć, a insza mieć je w używaniu, które i do okrasy mowy, i do wyrazów rzeczy nie mało pomagaią. DudzZbiór 32.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Patrz niemożno.