Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »zwiększanie liczby czegoś, pomnażanie«: A przeto rzecz jest potrzebna, aby każdy dobry puszkarz miał praxim i żeby umiał używać machin, a według okazyjej zażywał mocy i multiplikował ją przez środek klub, bo one są fundamentem tej profesyjej, albowim leży moc w centrum kołków i z tego się to zda ta łacność mocy i z multiplikacyjej mianowany kluby. AquaPrax 128. [...] wszák wiedziáł B. REGIS przyszłą chwáłę swoię y konkurs ow ták chwalebny, ktory miáł być do grobu swego iáko świádczy Historyk: aż tám przy multyplikacyi, y wielośći swoiey, ná usługi y potrzeby ludzkie ná práce Apostolskie prawie się multyplikuiąc, lubo sam dotąd w ćiele swoim S. nienaruszony; zatym iáko żyiąc ten czuły stroż zbáwienia ludzkiego zwykł cáłkiem y nierozebrany spoczywáć. GzowKor 1716. Chwała boska, że swym idzie porządkiem, dziwić nikogo nie powinno, na podziękę Panu Panów łask tylu do szfunku mi danych, których codziennie multiplikację widzę, dając kóżdemu poznać, kto mój pan i obrońca całego domu mego. RadziwHDiar 172. Zaś materia multiplicationis generis humani, przez zniesienie ślubow czystości, to iest słodycz, czyli cukrowy powab, ktorym nie tylko pociągnęli, do siebie, ná początku rozsiewania, Sekt swoich, ále też poniekąd nas, swoią ludzi multiplikácyą ledwie nieprzewyższyli. GarczAnat 176. A o tego, á zasz też same kraie, w ktorych się oni znayduią, niechowaią siła żołnierzy, á ci żołnierze passim zostaią in Caelibatu, á przecięż przez to, wcale multiplikacyi ludzi nieubliża się, bo nadgradzaią, w Małżeństwach należyte Dzieci wychowania, z ktorych nie tylko Regimenty żołnierzami, warsztaty czeladzią, handle Kupcami napełniaią, ale też y do naszey Polski niemało się ich na nowe wprowadza kolonie, álbo puste wsie osiada. GarczAnat 180. Ale teraz iak rodzay ludzki po całym iest rozmnożony swiecie, y wszystkie prawie napełnione kąty, ledwie się mogący pomieścić, wyżywić; iam plenus est orbis, nos non capit, mówi S. Hieronim do Wigilanciusza, można iest y godzi się pauzować od wykonania tego przykazania do multyplikacyi służącego. ChmielAteny III 17.

2.mat. »działanie matematyczne polegające na zwielokrotnieniu wartości jednej liczby tyle razy, ile wynosi wartość drugiej, mnożenie«: Diuiziey záś probá táka/ vczynić z dźielniká mnożyćielá/ y multiplikowáć quotient/ po ktorey multiplikácyey będźiesz miał produkt w tákichże Numerách iákie mnostwá rygá w diuizyey miałá/ iáko tu widźisz rygá mnostwá. GorAryt 41. Ztąd możesz zrozumieć/ iż to multiplikácya nic innego w łamáney nie iest/ tylko iákomći iuż námięnił w Rozdź: 2 punk[...] piątym/ wynáleść od złamáney liczby złamaną/ bo iednoż to vczyni/ kiedy rzekę 3/8 od 4/5 iáko też kiedy będę multiplikowáć 3/8 przeż 4/5 o czym w tymże Rozdźiale masz szerzey. GorAryt 67. ARithmetyká każdemu człowiekowi iest potrzebna y wygodna, iednák nie tylko trzebá iey Alphabetne Arithmetyczne vmieć Reguły, iáko to Addicią, Multiplikácyą, Subtrákcyą, Diuisią, y Regulam Detri, ále też ná tym wszystek záwisł fundáment, áby dobrze wiedźieć, y rozumieć Distinkcyą, y Dispositią wszelkich Reiestrow, á potym z nich vmieć y wiedźieć, iáko kombinowáć Summáriusze Generálne y Pártikulárne. HaurEk 74. Quadratus Numerus. Liczbá, ktora rośćie z multyplikácyi iákiey liczby w śię. Iáka iest 9. ktora rośćie ze 3. SolGeom I 5. [...] żadnego kupuiący nie czuie ciężaru ktory na niego nakłada kupieć, zawsze bowiem ręka się ciągnie na zbytki do kieszeni, aniżeli na prawdźiwe y pożyteczne Rpltey potrzeby, y tak ieżeliby kupuiący [...] od swoiey stąpił przedazy, (to że zbytecznie wielość założonego zarobku założył przedawca szkodować będźie) że żadnego na potym nieprzysposobi dla siebie profitu, na co cale dbać niebędźie kupuiący, chodźby nad cenę, powźioł superatę ieżeli w tym prawdźiwa przedaiącego zachowana byłaby mierność, chcieyże zmnieyszyć ceł abyś aukcyą uczynił wkupcach, przez ktorychbyś w dochodach uczynił multyplikacyą, przez dochody pokup, przez pokup pożytki, gdyż zbytek zawsze niżeli potrzeba większe daleko przynosi profita. WojakDysk 68-69. ARITMETYKA Chrześciańska nie z Numeracyi wielu Pieniędzy, nie z Addycyi, co raz więcey przydaiąc, nie z Multyplikacyi Summ, ale z Dywizyi na Kościoły, Szpitale, Ubogich constare powinna, według dowcipnego Poety zdania. ChmielAteny1755 I 158. Multyplikacya. Rechenk. die Multiplication. Aritm. la multiplication. T III 874. Pallas liczbę siedym miała za znak Panieństwa: ponieważ ona nie pochodzi z multyplikacyi inney liczby. BohJDiab 238. Addycya, Substrakcya, Multyplikacya, i Dywizya, łatwieysze będąc do poięcia, i do operacyi w Algebrze, niż w Arytmetyce, życzyłbym aby od nich poczynało dziecię, albo przynaymniey przy każdey Operacyi Arytmetyczney, toż samo czyniło w Algebrze. KrajMGry 87. Pan biegły w addycyi, y w multyplikacyi, gdzie same nulle mianuią. GusovZbiór 69.