ZALĄŻEK ARTYKUŁU HASŁOWEGO Data ostatniej modyfikacji: 20.02.2014
NA I przyim.
Słowniki:
nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: post 1616
Formy: na
Znaczenia:
1. »przy określaniu przestrzeni«
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: na bok: Bo ile wymyslonych przezwisk y rodzaiu szat roznych tyle trzeba miec wskrzyniach dostroiu Kładąc ie nasie to tak tosak to na bakier To nabok to zas przedsie to zas zasie potym. OpalKSat 100-100v. Rzucą się śmiertelne oszczepy po oku, Ze iednák bok obá? umkną rázem kroku? Chybią się [pojedynek rzymskiego i francuskiego harcownika przed bitwą]. PotPocz 144. Na bok bramy po lewej ręce izbedki dwie o jednej sieni i o jednym kominie murowanym. InwChełm 5. ▲ osadzić na fortecy »umieścić w twierdzy«: P owey Szczesliwey Wiktoryiey [...] zaraz tam osadził na tey Fortecy Woiewoda kapitana, Wąsowicza z Ludzmi. PasPam 61.
Związki frazeologiczne: pospadać na łeb »spaść głową w dół«: Iednych wycięto drudzi potonęli Inszych na gnano na Skałę y tam pospadali tak że na łeb, y z konmi. PasPam 245v. ◆ na łeb spaść »spaść głową w dół«: PasPam 189v.
2. »przy określaniu czasu«: Administratio ta moia tilko cztery Miesięcy trwała; puscił Je[g]o m[ość] P. Podskarbi Arendom Jakubowi Moizeszowiczowi i Lewkowi Faitelewiczowi zydom Wilenskim, za fl 3 ½ tysiąca na rok ieden. VorLetSkarb 236. Posłałem prowizy na Rok przyszły do s. Jerzego temuz Pa[nu] Boryczewskiemu assistentowi Trybunału akkomodacy Atłasu na zupan Sukna. SapADiar 61.
3. hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicji
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: na imię czyjeś »z woli, z nakazu czyjegoś«: Wowych zdesperowanych okazyiach na Imię krola Pana Swego wmałey garzci Woyska pokazał się nieprzyiacielowi na oko. PasPam 296v. ▲ na czyjeś imię »z powodu czyjejś dobrej sławy«: Stryi moy [...] kommissarzem do nich bywał [...] nawet kiedy powiedałęm im o Swoim nieszczęsciu [...] mowili ze byś był miał wstolicy wszelakie poszanowanie y na iego Imię y Zasługi Narodowi Naszemu wdzięczne pewnie wyszedł bys był bez okupu. PasPam 165.
Związki frazeologiczne: przykroić ferezją na kogoś »oddać złą przysługę komuś; skrzywdzić kogoś«: Będę umiał upomniec się kozdemu kto taką na mnie y Całego Wosobie moiey woyska przykroił Ferezyią. PasPam 134v. ◆ pić na imprezę »pić za pomyślność przedsięwzięcia«: Piięmy tedy na owę imprezę dzien tak że y drugi. Trzeciego dnia wyiechalismy. PasPam 74v. ◆ imię Boskie wziąć na pomoc: Ociec [...] pisał domnie y rozkazał że bym imię Boskie wziąwszy napomoc tym się naymniey niekonfundował, ale szedł smiele tam gdzie iest wola wodza pod Błogosławienstwem Oycowskiem y Macierzynskiem. PasPam 53v. ◆ na hardość kogoś wsadzić »rozzuchwalić«: Mieszczanie chcą przyść ale się boią prosięmy za niemi. Ia odpowiem że Samiscie ich naHardość wSadzili teraz znowu zaniemi prosicie. PasPam 169. ◆ co komu czynić na afront, co komu robić na afront, co komu uczynić na afront, co komu wyrabiać na afront »(u)czynić co w celu obrażenia kogo«: Wymawiali mi to ześ to nąm uczynił na affront. PasPam 164v. Kiedy kto dobro nasze bierze i podobno nam to jeszcze na afront robią, wytrwać i ścierpieć niepodobna. SobJListy 62. To wszystko wyrabiał Sapieha na afront Krolowi zaczepiaiąc Koronne Kraje. OtwFDzieje 42. ◆ na łaskę się zdać »poddać się wyrokowi licząc na przebaczenie«: Od stąpiwszy wszystkich Praetensey Swoich na Łaskę się IoKMSCi przez Woiewodztwa pomięnione Woysko Związkowe Całe zdał. PasPam 209v.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: Wiedząc, że frasunek dobry trunek, meláncholią wpuł zdesperácyą pomieszáną ałembikową z głowy wybiia receptą GarczAnat 42.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: na potym »w przyszłości, na później«: Iesli ktore kolwiek z pomięnionych [dóbr] [...] były przywrocone [...] kassuięmy y Annihiluięmy azeby zadna na potym mniędzy Stąnami Narodami y Prywatnemi osobami [nie została] Iskierka do wnętrznych rozruchow y niechęci. PasPam 211. Nietylko pro tunc przez Ninieyszą Amnestyą Rzptą uspokoic ale y na potym od podanych konfederacey y Zwiąskow mieć chciemy bespieczną. PasPam 212v.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ON DIT proverbialement, Remonter sur la beste (Rétablir sa fortune, ses affaires ruinées, se remettre en selle) [...] MOWIĄ przysłowiem, znowu wsiąść ná bydlę swoie, postáwić ná nogi szczęście swoie obalone, powstać znowu, porość. DanKolaDyk I, 192. ● Wszędzie błazny kápie. RysProv XVI, 9. ● Pánowié nic nié robią/ á dobrzé się máią: A chłopkowié zaś/ robiąc ná onych/ wzdychaią. KnAd 819. ● Zaymiész mi káczki ná błocie ábo ná wodzie. KnAd 1307. ● od przysł.: Nie trafiłeś na dudka, znajdź sobie błazna. Nié tráfiłéś ná dudká. Naydzi sobié błazna. KnAd 668. ● Ná iédnę się broń/ obronę/ dowod/ przyiaciélá/ nié spuszczay. KnAd 529. ● Na się drugi broń nosi. RysProv XI, 8. ● Trudno z błazny záiąc. RysProv XVI, 2. ● Boy sie Na koniu Błagac na osiełku siedzące[go]. HerbOr 414. ● Niemasz tak złey rzeczy zadney ktora by się na dobre przygodzić nie miała. PasPam 149av. ● Broń mieyscem/ Rusnicá w lesie/ Kopija w polu/ Miecz ná vlicy/ Puginał w cieśni. Strászne są. ŻabPol B2. ● Lepiey iest więcey mieć łanow niźli dworow: więcey bydłá ná oborze niźli szat w komorze. PetrSEk 12. ● Koń bossy ná lod/ Bot dziuráwy ná błoto/ Tępa siekierá ná drwá Niebespieczni są. ŻabPol B1.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Autor: SPas



W TRAKCIE OPRACOWANIA Data ostatniej modyfikacji: 30.05.2023
NA II wyk.
Słowniki:
nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1621-1643
Formy: na
Znaczenia:
przy podawaniu czego komu »bierz!«: (podawáiąc co komu) náści/ náć/ [...] wéźmi to. Cape hoc flabellum [...] Náści piésku. Hem tibi talentum argenti: tene tibi [...] Biérz-żé maszli bráć. Kn 440. Na, Nać, Naci, Naści, [...] da, da, hast du. tenez voilà, voici [...]. T III 883.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
NA
w funkcji predykatywnej
Formy:
Znaczenia:
1. przy podawaniu czego komu »bierz!«: [...] na talar na wino; naści wezmiy to; nie zarazci to wziąć, kiedy mowią naści [...]. T III 883.
2.przen. przy zadawaniu ciosów »a masz!«: Krol [...] uderzył po Gebie Pazia co mu o tym powiedział mowiąc nasz tez y tobie kiedyc się tam niedostało. PasPam 175v.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Autor: SPas