Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »nabój, ładunek«: O instrumentach, które się mają mieć po gotowiu dla nabijania i wyjęcia nabicia z dział, także na kierowanie według potrzeby do strzelania [...]. AquaPrax 112. Wszystkie te Dziáłá Puszkarze pospolitymi zowią, y ma się tu uważáć: Naprzod: żete żáwsze [!] według proportiey swoiey, ktorey miárá z ich Calibry się bierze, więcey spiży w nábiciu niż gdzieindzie mieć máią. UffDekArch 11. Ma tesz bydz Ingenier dobrym Artolerystą, zeby się znał na działach według miary gęby y miązszosci działa a długosci wiele dawac prochu do nabicia, y iako daleko ktore działo według swey wagi y proportyi niesie. NarArch 80. Wychodząc/ powinni będą Chorągwie rzucáć pod nogi Pánow Commissarzow/ á potym záraz ie zwinąć/ y ná wozy włożyć/ á nie máią ich rozwijáć/ áż do Gránic Moskiewskich przyszedszy: Bembnić/ trąbić nie powinni/ áż ná tychże swych gránicách; Muszkiety y oręża wszelakie ná do zwieszone máią trzymác: Prochu y kul nie ma wziąć żaden z sobą więcey nád pięcioro nábicia/ y pięć łokci lontu. MerkPol 39. Powiedali tameczni mięszkancy chocto y z ruśnice strzeli do tego [zwierzęcia] to darmo zepsuie na bicie bo zaraz y zpostrzałem w morze wpadnie, choc tam y zdechnie to się komu inszemu dostanie bo morze niwiedziec gdzie wy rzuci. PasPam 65v-66. I tak powiedam ze wokazyiey nabicie naypotrzebnieysze y ktorym idziesz do Nieprzyiaciela, ale nabiiac kiedy to iuz zetrą się woyska rzatko się to trafi szabla grunt. PasPam 94v. Skoczę do owego brodofiasza asz on iuz nago lezy a konia prowadzi Towarzysz mowię do Niego iam nieprzyiaciela z konia zwalił a ty go bierzesz day go sam, bo tego nabicia na ciebie odzałuię com go na Nieprzyiaciela nagotował. PasPam 95v. A owa: "Niewielem ci zgrzeszyła, mój panie: I rzepać, powiedają, za nabicie stanie. Nie trzeba hakownice; jeśli kto nie wierzy, Niechaj mi się przysłucha dzisia po wieczerzy. Cóż, kiedybym umyślnie nie strzelała górą." PotFrasz4Kuk I 376. Wszystkich ludzi mogę w ich przypodobać życiu Muszkietowemu abo inszemu nabiciu: Jeśli będzie mocny proch, a śmierć cyngla ruszy, Pół świata piorunowym łoskotem zagłuszy; Jako zaś słabym prochem nabita pukawka, Ledwie ją z bliska słychać - dziecinna zabawka. PotMorKuk III 219. Nabicie. Ladung eines Gewehrs charge d'une arme à feu. § stare nabicie rurę rozrywa. T III 886.

◼ Przenośnie: ◼ Tak którzy umysł chciwy łakomstwem wikłają, A worki spieniężone w kajdaniech chowają, Kiedy już zdrowia zbędą dla marnych pieniędzy, Łakomstwu łają, dzieci zostawując w nędzy; Bo pierwszy się potomek z nabiciem pospieszy Do utraty trzeci się po niem nie ucieszy; I choć syn mądry, jednak traci, bo tak tuszy: Że co się źle zebrało, niech się źle rozprószy! VerdBłażSet 13.

2. »wepchnięcie, wtłoczenie, wciśnięcie; naładowanie«: Ma mieć Pulwersak ná dwá funty prochu, á z osobná przy Pulwersaku trzy puszki wiszące, álbo łádunki drewniáne z przykrywadłkámi (iákie więc v Bándolierow zwykłe bywáią) dla násypánia poiedynkowych zwykłych naboiow, bo snádniey z pulwersaká w łádunki wcześnie násypáć prochu (dla prędszego nábicia Muszkietu, gdy nagle strzyláć przyidzie,) ániżeli gdyby garścią przyszło proch nábieráć, kiedy ręká álbo zimie zmárznie, álbo lecie spotnieie, gdzie álbo máło, álbo więcey niż trzebá garścią, nábiera się prochu, á zátym proch po między pálce sypie się, y psuie. FredPiech A8 - A8v. Iuzes my trochę mieli czasu y do nabicia strzelby. PasPam 95. W tymesmy posli, byłem tam na uczynku, alem go nie piogł (s); a według regi, ktore są na Mochnacce znalezione, te ia wziął u szwagra swego bez wiadomości iego do nabicia flinty, te dałem Rychwalsskiemu pod Biesczadem, bom nie wiedział, co za papiery, ktore Rychwalski stracił na Mochnacce. AktaMusz 67. [...] do gárcá álbo álembiká, zá káżdym nábiciem, włożyć kilká trzasek sczyp smolnych [...]. CompMed 653.

3. »nasadzenie, osadzenie czego w czym«: Ciasny wstaw nieruchomy tres habet species. Prima vocatur Sutura [...] Polonicè Szew. Altera dicitur Harmonia [...] Fugowánie. Tertia Infixio [...] Nábicie, ábo wbicie [...]. UrsOss 27. Tę dziurę wywierciąną, iáko iest długa, nábić żelázámi dwunástą namniey (im więcey ich będzie, tym lepiey, podobnymi nożom álbo liniykom ostrym, od tey strony ktorą vtopione zostaną w klocu, á tępym ná wierzchu. Pokazuią ie w figurze ząbki o koło dziury T klocowey. Nabicie ich nie ma bydź w prost, ále zákręcono w ten sposob, żeby koniec iednego żelazá w większey dziurze stánął przeciwko końcowi trzeciego żelázá w mnieyszey dziurze. SolArch 99.

4. »stłuczenie, uraz«: Nábicie y pełnosć bokow z dusznością leczy [złomignat]. SyrZiel 305. Bokow nábicie z dusznością/ zmiękcza/ tákże trunkiem vżywány [trank]. SyrZiel 307. Bárzo vżyteczne z tego Kminu bywáią kołaczki z przydániem niektorych rzeczy á z Cukru/ w Aptekách czynione. Ktore służą Piersiom záziębionym. Zołądkowi mdłemu y záziębłemu. Tákże Wątrobie/ Nábiciu bokow/ Zgádze/ Odsierdziu/ Głowy boleniu/ Ochrapieniu y omienieniu [!]. SyrZiel 435. Odsierdziu y słábiznom nábiciu/ y nádęciu/ Krę leczy rozbiiáiąc ią [rapontyk]. SyrZiel 641. Krę dzieciom y nabicie boczkow odmiękcza/ liście Bzowe z Slazowym y z Gęsim sádłem vtłuczone/ á trochę przysmáżywszy/ tym námázowáć. SyrZiel 1507.