Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »dając komuś jeść, zaspokoić jego głód«:

Rekcja: kogo, co; czym

[Chrystus] siedmiorgiem chlebá/ cztery tysiące ludzi ták hoynie násycił/ iż siedm koszow vłomkow po obiedzie zostáło. StarKaz 168. [...] przedawáły Dámy bogáte [...] co naydroższego y naymilszego mieć mogły byle tylko łáknącego, prágnącego, obnażonego w ubogich JEZUSA nákarmić, násycić y przyodziáć. DanOstSwada V, 18. W Raiu BOG Wszechmogący na początku swiata zaszczepił Drzewo Zywota, daiąc mu moc ożywiaiącą: ktorego frukt pożyty miał na iedne sto lat nasycić człowieka, y znowu go zażywszy, na dalsze go uczynić sytym wieki [...]. ChmielAteny III 321. Roku 1194. Kazimierz [Sprawiedliwy] w dzień S. Floryana Nabożeństwo odprawiwszy, ubogich nasyciwszy, nazajutrz Panów wszystkich czestował [...]. ŁubHist 25. Nasycam, v. m. F. nasycę. 1) sättigen, satt machen. [...] assouvir, rassasier; apaiser la faim. [...] nasycił dziecię głodne chlebem. T III 945.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Zébraka nigdy nié násycisz/ nie nátkasz. KnAd 1319. ● Nie nasyci głodnego pełen wór pieniędzy, Jeśli chleba nie kupi [...]. PotFrasz4Kuk I 419. ● Chłopá łákomego/ Woru dziuráwego/ Gościa bez-wstydnego. Nigdy nie nászycisz. ŻabPol C1.

2.przen. »zaspokoić czyjeś potrzeby lub pragnienia«:

Rekcja: kogo, co; czym || czego

[...] długich dniow násycę go [...]. KalCuda 232. [...] co teraz ochłonie ieden zwodnik Dworski To y kilku Hetmanow przed tym nasycieło. OpalKSat 40. Więcże złość nasyć! niech z twych ręku lunę Ciepłą krwią, a niech w swej ranie utonę! BorzNaw 187. Kiedy pierwsza krew memi chęciami rzucała, Dziwnie mi swe wygody słodko cukrowała; Ale iż pełne były próżności znikomej, Nigdy nie nasyciły myśli mej łakomej; Dlategoż do sytniejszych potraw myśli głodne Przeniosłem, wzięwszy przedsię dzieła chwały godne. ZimBSiel 114. Poráchowawszy się tedy z sobą, żem ná to niezárobił, ábym się sam moim od Vrzędow cnotliwie záwiádowánych vstąpieniem, winnym vczyniwszy, y winę vznawszy iáko káránie iákie miał przyiąć, á zrozumiawszy że chociażbym był y to vczynił, postáremu y ták nienásyciłbym iádu uwziętey przeciwko mnie złości. LubJMan 145. [Szwedzi] ztych furyi máło nasycili Swoiey imprezy, lubo się palili Rowno z Ogniami: własnie iak o skáły Wszytek apparat y swoy Koszt niemały Tłukli y wniwecz razęm obracáli, y Kule y proch darmo wyrzucali. OblJasGór 101. Teć to są perspektywy misterney roboty Y choć zdáleka pátrząc, nie násycą wzroku Pędzi ciekáwość szybko, dodaie ochoty Pozwála bespieczeństwa, przyśpieszaiąc kroku [...]. DrużZbiór 335. Nasycam, v. m. F. nasycę. [...] 2) fig. sättigen, stillen eine Leidenschaft. [...] fig. rassasier, assouvir, contenter une passion. [...] nasycił nieugaszone miłości swoiey zapały. T III 945.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ nasycić serce: Cieszże się/ a ná bole z niebá pátrząc moie/ Okrutna/ násyć niemi srogie serce swoie. OvOtwWPrzem 354. [Graf Weyhard] Rozgromiwszy lud w Folwárku zelázem Zágarnął bydła czterdzieści sztuk rázem. Niedosyć ná tym, ále zeby więcey Nasycił serce poszedł iáknayprędzy Ku Millerowi [...]. OblJasGór 16. ▲ nasycić oczy (sz. zm.): Było i widzieć owo Neronowe Igrzysko z Rzymem głupie i surowe, Gdy Rzym zapalił wpojśrzód ciemnej nocy, Aby nasycił ogniem swoje oczy. BorzNaw 150. Konstanty [...] po rożnych publicznych usługách eo spectaculo oczy swe w Sędziwości swey nasycił, iż pátrzył ná dwoch Synow pospołu w Rádzie z sobą siedzących. DanOstSwada II, 80.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Pozwoliliście kamerze sakry, królowi ekonomij; samiście się też biskupstwy, probostwy i opactwy podzielili, et revera turpe est doctori, cum culpa redarguit ipsum: łakomy chciwego nie nasyci. ListBisCz II 452.

3. »sprawić, że ktoś będzie miał coś w dużej ilości«:

Rekcja: kogo, co; czego

Pan Bóg [...] nasyci nas przez postronnego jakiego nieprzyjaciela tych popiołów i tych ruin, które sami nad bracią naszą doma dokazujemy. RadziwKSprawy 577. [Modlitwa Chodkiewicza] Nasyc go [nieprzyjaciela] tey ochydy, niechay temi Pęty Brzęczy ktore zniosł na nas [...]. PotWoj 105.

4. »nasączyć jakimś płynem«:

Rekcja: co; czym

Nasycam, v. m. F. nasycę. [...] 3) träncken, einträncken mit etwas [...] abreuver, humecter, emboire, impregneur qu.ch de qu.ch. [...] nasyciwszy deskę oleiem. T III 945.

NASYCONY
im. przym. bier.

Formy: lp M. m nasycony; ż nasycona; n nasycone; N. ż nasyconą; lm M. mos nasyceni; nmos nasycone; D. nasyconych; B. nmos nasycone

Znaczenia:

1. »taki, który zaspokoił głód«: Usłyszałem szemranie synów Izraelskich; rzeczże do nich, mówiąc: Między dwoma wieczorami będziecie jeść mięso, a rano nasyceni będziecie chlebem, i poznacie, żem Ja Pan, Bóg wasz. BG Wj 16. Nader nikczemne, y marne fleytuchy, Co nasycone odegnawszy Muchy, Niepotrzebnemi, głodne wabią: dzwięki, Na moie męki. PotPer 16v. Nasycony. 1) gesättiget [...] rassasié [...]. T III 945.

2.przen. »taki, który zaspokoił swoje potrzeby lub pragnienia«: Y przywrocę zaś Izráelá do mieszkánia jego/ á páść się będzie ná Kármelu/ y ná Básánie/ y ná gorze Efrájimowey/ á w Gáláádzie násycona będzie duszá jego. BG Jr 50, 19. Násycony/ syt. [...] Satur omnium rerum [...] ktorego możé násycić [...]. Kn 479. [Wenera] od niedźwiedzi stroni Vzbroionych w pázury: y od niezmożonych Lwow/ rozmáitych bydeł mordem násyconych. OvOtwWPrzem 416. [Kalwin] Z Tyliuszem przyiacielem nawiedzał Niemcy y Sekty Luterskiey Adherentow Marcina Bucera, y Desideriusza Erasma miał za szczęście widzieć, z niemi mowić, y nadzieią dobrą nasycony, znowu się powrocił do Francyi do Pictavum Miasta, w ogrodach tamecznych częste dyskursa ,y dysputy złe maiąc z uczonemi o Maxymach Katolickich [...]. ChmielAteny III 614. Nasycony. [...] 2) gestillet, gesättiget [...] rassasié, soul [...]. T III 945.

◼ Przenośnie: ◼ Pijawká ma dwie corki/ ktore mowią;: Przynieś/ przynieś. Trzy rzeczy są/ ktore nie bywáją násycone: owszem cztery/ ktore nie mowią; Dosyć. Grob/ i żywot niepłodny/ ziemiá też niebywa násycona wodą/ á ogień nie mówi; Dosyć. BG Prz 30, 15-16.

3. »nasączony czymś«: A im więcey nieprzyiaciel ná fortele swe się zdobywał/ tym bárziey Pan Bog nász spráwą dziwną / przez ręce násze tłumił nieprzyiacielá/ iż ze wstydem y háńbą/ násycony krwią trupow swoich / od nas odstępowáć musiał. BiałłozorList Av. Jedná cię/ z trzech siostr [żądz piekielnych]/ drągiem piekielnym snadź tknęłá/ y iádu násyconą gádziną nátchnęłá. OvOtwWPrzem 406. Nasycony. [...] 3) eingetränckt [...] abreuvé, imbu de qu.ch. T III 945.

Znaczenia niepewne:

1 lub 2: Atoli nie bierz nic nigdy od pysznego, strzeż się obowięzywać tym, co się fałszywą wspaniałością szczycą, iako y owym ktorzy przywarą łakomstwa słyną: ponieważ chełpliwa wyniosłość prędkoli pożnoli na wstyd cię poda, á chciwe łakomstwo nie będzie nigdy nasycone. ChesMinFilozof 57-58.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Patrz nienasycony.