Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »w sposób stwarzający zagrożenie«: Co pewniśmy, że w. ks. m. przykładem zacnych przodków swych chętliwie uczynić, zwykłą miełość i życzliwość swą ku R. P., pristinum statum jej, tak niebezpiecznie zatrząśnionemu, oświadczyć będzie raczeł. AktaPozn I/1 382. [...] Szerzy się dźiś smrodliwy wrzod po wszystkim ćiele Kosćielnym, y im szerzey, tym gorzey, y tym niebespiecżniey im głębiey, Chrystusowi są słudzy, á służą Antichrystowi. SmotLam 73v. Ze wszech stron niebezpieczno uderzają wały, Ale rozbić nie mogą tak potężnej skały. SynMinKontr 203. Niébéspiécznié/ Periculosè aegrotans: periculosè aliquid facere […] Capitaliter aliquem lacessere, i. cum capitis periculo […] Propè vel propiùs aut proximè à periculo. Proximè periculum […]. Kn 490. Milczy publicè Elekcya, ále priwatnie krzewi się dáleko niebespieczniey. LubJMan 34. Z tym wszystkim prży wszelkich ozdobnych apparencyach strżegli się y tám Swiatowey magnificencyey y Pompy lubieżnych zbytkow y pieszczonych affektacyi, y wszytkiego tego, czym się serce miękczyć y umysł niebespiecznie zaraźić może. HylJMOpis 29. [...] iestże co większey wagi iak wybior Przyiacioł y sług dobrych? z tym wszystkim niemasz w świecie w czymby łatwiey y niebespieczniey oszukać się można. CerOkol 18.

a) »w sposób stwarzający zagrożenie dla życia«: Po śmierći zá iey przyczyną ośmiora ludźi chorych niebespieczno/ vzdrowieni. OkolNiebo 31. Uzaliłęm się tedy owego niewiedząc na co chory a widząc że mu trzeba było wlec się na nocleg za Chorągwią milę czy więcey prosiłęm go na nocleg do swoiey gospody zaraz tedy w kilka dni potym zachorowałęm niebespiecznie iuz byli omnie z wątpili. PasPam 78v. Białogłowá wielce y niebeśpiecznie chora, ieżeli ná łożku raz kichnie, znák iest, że z choroby powstánie, wstánie, ieżeli záś dwá rázy kichnie, śmierć známienuie. ScotSekr 504. HIPPOLIT ták niebespieczno rániony był, że sługá iego co prędzey Milortowi z Duglas dał o tym znáć, iáko o ták słuszney do wiadomośći iego rzeczy. AulRaczHip 86. Niebespiecznie, Niebezpiecznie, adv. [...] 2) todtlich, von Wunden. [...] 2) à mort, mortellement; d’une maniére mortelle. § [...] 2) niebezpiecznie choruie, raniony; niebezpiecznie został. T III 968.

2. »narażając się na niebezpieczeństwo«: Powróciłem 18 Augusti, bardzo niebezpiecznie, bo między niechętnemi jadąc wojskami w. księstwa lit., przecie zdrowo. ZawiszaPam 114. Niecnota Taland o to tentować się waży, co gárdłem páchnie, á przecie się niebespiecznie poważa [...]. NaramOpat 70. Niebespiecznieście sobie w prawdzie postąpili, Kiedyście dla pieniędzy tey zdrady użyli: Lecz że miłość cnotliwa była wam podnietą, Postrachem zdradę skarzę, a miłość zaletą. KublicPost 64. ah! czyliż kiedy!... wspomni ieszcze o mie, Czyż stawaiąc w zapale ognia niebespiecznie, Wspomni, że miłość - żyie - poprzysiągł mi wiecznie, Lecz na coż się rozkwilam, i na co się mamię: Nie ia mu życie dałam - żyć winien nie dla mie. WybicPolka 41.

NIEBEZPIECZNO, NIEBEZPIECZNIE
w funkcji predykatywnej

Warianty fonetyczne: NIEBEZPIECZNO, NIEBEŚPIECZNO || NIEBEZPIECZNIE, NIEBEŚPIECZNIE

Formy:

Znaczenia:

»stwarza zagrożenie«: Haeretykom vrzędy zlecáć niebespieczno BotŁęczRel IV 11. A to podrzynánie nie pierwey ma bydź, áż łotacz, ktorą też drudzy y káczyńcem zowią, dobrze y wierzbá w póły zákwitnie; y iesliby álbo wierzbá, pierwey niż łotacz zákwitnęłá, álbo łotacz pierwey niż wierzbá; tedy poczekáć áże y drugie nádśćignie, bo przed tem czásem y w pole pczoł puszczáć nie bespieczno; bo ieszcze ćiepło nie pewne [...]. OstrorNauka Bijv. Druga [przyczyna] z strony Zydá Lekárzá/ ktory częstokroć vśiłuie vleczyć iednego Chrześćiániná/ zwłaszczá ktorego mu nie beśpieczno zábić/ boćby ináczey potym żadnego pácyentá do śiebie nie przyłudźił [...]. SleszDow 5. Niébéspiéczno iést/ Periculosum, periculosius est: im pendet periculum. Summum periculu[m] est, ne etc. […] Periculum habet ne vitietur vinum […] In pericures vertitur […] Periclitantur iura […] Periclitantur arbores gelu […] Periclitantur rumpi vox summa […] Periculum est ne corrumpatur. Intutum est scribere, etc. […] Kn 490-491. Zdrowych nayniebezpieczniey purgowáć. PetrJWod 13. Więc w obierániu stráży vczą politycy/ á miedzy temi y Aristoteles/ że lepiey mieć cudzoźiemcow: ábowiem iż Krol wykonywáiąc Spráwiedliwość/ wielá poddánych nienáwiść ku sobie pobudzá/ niebespieczno bywá zdrowiá swego im powierzáć. ChokRudAOdm 85. Iednák gdy lądem zechcesz/ niezániecháłem ći niżey lądem opisáć Drogi. W tym tylko przestrzegam/ że po większey częśći/ gorzysto y niebespieczno. DelicWłos 236. Ale názáiutrz żołnierze drudzy, wpadszy tám z rána wyćięli ich do iednego; y muśiał nákoniec Tánkred, (ktorego to wielce boláło) ná tym przestáć, gdy mu przełożyli Xiążętá; iáko było niebeśpieczno folgowáć tym, ktorzy im ná Woynie z Sołtanem Bábilońskim nástepuiącey szkodźić mogli. MaimUstHist 83. [...] szpetnie w Kosciele z smiećiámi, złemi obyczaiámi; ále sto razy szpetniey, ba i niebespieczniey, z rysami, i obalinami, zła sukniá troche wytárta; ále sto razy gorsza, cále podarta. SczanPrawda 127. Nic niebespieczniey, iáko canem latrantem verberare, ktory tym ciężey ukasić może. WierKFama 151. [...] Rozruchy w krotce nástały po krolestwie całym, y Woyska Angielskie ktore Edward był zostawił muśiáły się prośić áby im pozwolono wyciągnąć zá gránicę, gdyż niebespieczno ná nich było áby nie były zgruntu znieśione to się trafiło Roku 1299. KolaTrakt K2. [...] Ewa się uwieść słowom sztucznym daie, Upadła w sercu, słaba nie przestaie Zguby swey szukać, uważa zbytecznie Owoc, na ktory weyzrzyć niebespiecznie. FontNLeszczHist 13. Niebespiecznie, Niebezpiecznie, adv. 1) gefährlich, unsicher. [...] 1) dangereusement, périlleusement. [...] § 1) niebezpiecznie teraz po drogach. [...]. T III 968. Niebespieczno, Niebezpieczno, adv. unsicher, gefährlich. périlleusement. T III 968. Bo moia kochanko niebespieczno iest tak długo stać na ulicy. MolierBogusWSzk 122. Do tego możeż to być, aby przymierze dzielące trzech Potencyi wieczne było? nayprzod: nadto iest mocna każda z nich, aby spokoynie przyrzeczeń swoich dotrzymać miała, y Polska dziś smutnym iest przeświadczeniem, iż na nich polegać niebespieczno. ŁoyRoztrz 30. Często fluida są zbyt rozwolnione, y byłoby niebespieczno czekać, aż wodnistość krwi gorę biorąca mogła się w dobrą krew odmienić. KurFSangOpis 67. Składa ten Podatek Miasto, składają go i Szlacheckie Domy, ale nadal trudno będzie nie czuć tak znaczney opłaty, á ściągnąć Regiment, lub dzielić go; gdy ten ustawnego Exercerowania się potrzebuie, byłoby niebeśpiecznie. DembowJPodat 45. Z tych przestrog były y przećiwne rády, Zeby się wstrzymáć, lub nie iść támtędy Mieć Stárodáwne w pámięći przykłády, Chronić przebyćia inszeli iest kędy, Niebeśpiecznie iść Woysku w ćiásne ślády, Y w nie wiádome łożyská y błędy, Czekáć by większych, śił poki nieśćiągną, Kray zmocnić pierwey niż się w lás zaprzegną JabłSWUprow G2v.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]