Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »taki, który ma niewiele cech wspólnych z kimś lub czymś innym«: [Bylica] Liściá máło niepodobnego Piołynowemu/ ieno więtsze/ szersze/ tucznieysze: z wierzchu ciemno zielone: od spodku pobieláwe: z obu stron labrzyste. SyrZiel 720. [...] Krol Niebá Rzekł: [...] Wywiodę ia sam plemię narodu ludzkiego Niepodobne pierwszemu/ z początku dziwnego. OvOtwWPrzem 17. Na tego franta małego mi niemiło, że tak długo turbował i niewczasował Mamusieńkę swoją i że do niej niepodobny. SobJListy 238. Dość na rynku zatrąbić, wszyscy wiedzą zatem, Kto posłem na sejm, na sąd będzie deputatem, Choć do obojga z żadnej niepodobien miary. PotPis II, 90. Graecia w całym świecie przedtym sławne Państwo, teraz w Bissurmańskiey włádzy, cale do siebie niepodobne. BystrzInfGeogr G4v.

2. »nieprawdopodobny, niemożliwy, niewiarygodny«: [...] musi bydź iedná cnotá dobrego miesczániná/ y dobrego człowieká: poniewasz zda sie bydź coś niepodobnego/ áby zły miesczánin miał bydź dobrym człowiekiem; i zły człowiek dobrym miesczáninem. PetrSPolit I 280. Dumnych dwu także, Woratyńskiego z Chorostynem, posłał był [Wielki Kniaź] przeciwko Czeremisom z ludźmi, którzy, iż dla wielkich śniegów przejść nie mogli, zadzierżyli się w Niżnem Nowogrodzie, dawając Wielkiemu Kniaziowi znać o trudnem albo niepodobnem przebiciu i, coby im czynić kazał, dowiadując się. NiemPam 166. A Bóg który iest prawdziwy/ Niepodobne czyni dziwy: Vyźrzał Cáru krzywdy twoie/ Isci obietnice swoie. NowinyDymitra B. Zdáłoby się to komu niepodobno/ gdy rzekę/ iż dobre vżywánie wolności/ iest vżywánie prawdziwey niewoley: wszákże gdy się pilnie rzeczy tey przypátrzysz/ obaczysz dobrze sczerą prawdę z tey miáry. PetrSEt 214. [...] WSMSC nie wiedziec z iakiego rankoru usiłuiecie na Honor y Substancyą moią niepodobnemi sposobami WMSC mazecie y do Xiąg odnaszacie [...]. DekrŻmud 79a. Dziewczyno nadobna, Możesz sług tanio użyć, W suchedni się nie dłużyć: Choć twa płaca drobna, Żebym ci nie miał służyć, Rzecz jest niepodobna. MorszAUtwKuk 296. Co tam zęmną robli Medycy niewięm Sufficit że z desperowali y rozgłosili ze bardzo zle y Niepodobna Convalescentia. PasPam 279v. Rzecz przecię do pojęcia niepodobna, jako się to tam stało [zajęcie Zbaraża przez Turków], bo drugiego zaraz dnia wzięli tę fortecę, czemu ledwie się wiara dać może. SobJListy 440. Napadł tedy [książę podkanclerzy] na p. koniuszego, który się niepodobnym gniewał sposobem. SobJListy 486. W natrudnieyszych/ i zá niepodobnych spráwách doznawałem potoczney fortuny [...]. PisMów II 391. Ale na co darmo suszyć rozumy i rzeczy cale najniepodobniejsze chcieć koniecznie pokombinować? KonSSpos I, 206. Nie mász żadnego mieyscá, ktoreby od ciebie było odległe, y nie mász niepodobney pomocy rámięniu twemu. TylkStrom 57.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ do wiary niepodobny (sz. zm.), do wierzenia niepodobny, ku wierzeniu niepodobny (sz. zm.): Największa jest przyczyna, że mię tak ciężka opanowała melankolia i tęskność z ciężkością serca, że rzecz do wiary niepodobna, co to ja cierpię. SobJListy 365. niepodobny do wiary, ku wierzeniu. ungläublich. incroïable. T III 1005. A nie opponowali się Chrzescianie tym prawie do wierzenia nie podobnym postępkow [!] Saracenow? IntrHist 63. Zbiega się tám záś táka obfitość osobliwych ryb/ iż práwie sámy gromádámi idą y płyną/ áż we drzwi do domow mieysckich/ y z nich ie może łowić: ácz to rzecz ku wierzeniu niepodobna/ kto tego nie obaczy sam. BotŁęczRel III 66. Przypomniałem tę superstytią ku wierzeniu niepodobną białych głów Nársingskich [o samospaleniu wdów]/ żeby káżdy obaczył iák wiele może zwyczay w ktorym się zrodzimy [...]. BotŁęczRel IV 138. Niépodobny ku wierzeniu/ [...] Difficile ad credendum [...] Difficile ad fidem [...]. Kn 514. ▲ niepodobna rzecz (sz. zm.): Przyznać to káżdy muśi rzecży niepodobne/ Rozumiem ze wszech ludźi zdánia zemną zgodne. Ktore iuż męstwem pracą ćierpliwośćią swoią. Dowiodł. HofmańPor Aijiv. Napierwey się tedy potrzeba vczyć gospodarstwá/ toż rządu Rzeczypospolitey: gdyż kto nierządnym iest w domu/ niepodobna rzecz aby miał być rządnym w Rzeczypospolitey. PetrSEk 2. [Arcyksiążę] widząc, iż Elearowie mogą wiele rzeczy, co u drugich niepodobne, tamże zaraz począł konferować, aby się kusili o stado Frydrychowe [...] DembPrzew 101. Nie wątpię, że W. X. Mść będziesz raczył być na Sejmie, ale jeżelibyś też niemiał tej wolej, per amorem patriae W. X. Mść proszę racz bytnością swoją succurere ojczyznie. I jabym bardzo rad był, by na sam koniec, ale niepodobna rzecz, aby mię tuteczne z nieprzyjacielem zabawy puścić miały. KoniecSListy 81. [...] niech chwała nieustaiąca naywyszemu będzie ze zniepodobnych rzeczy podobne czyni aspodobnych niepodobne [...]. PoczOdlPam 98. Jest tedy Zołnierzowi teráźnieyszy Zołd ták máły/ że rzecz niepodobna/ áby in tanta caritate rerum omnium mogł się zań sustentowáć/ y dla tego żywnością go rátowáć trzebá [...]. FredKon 102. [...] za niepodobno rzecz być osądziłem ażebym się tego czasu y za próg z domu wychodził [...]. MikSil 109. CONTER [...] ON DIT proverbialement, Conter des fagots [...] PRAWIĆ o żelaznym wilku, prawić rzeczy niepodobne. DanKolaDyk I, 358. ▲ kusić się o niepodobne rzeczy: O niépodobne rzéczy się kusisz/ ábo nié kuś. Nie miéc się z motyką ná słońce. KnAd 787. ▲ pokusić się o niepodobne rzeczy: Tam lubosmy widzieli że nieponaszych Siłach ale przecię że się wolno y o niepodobne rzeczy pokusić probowalismy szczęscia. PasPam 62v.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Przeszłey rzeczy nie żáłuy/ niepodobney rzeczy nie wierz/ o nierowną się nie kuś/ tedy sobie głowy nie zfrásuiesz. RysProv 66.

a) »niewiarygodnie wielki«: Trzymáią [Syjamczycy] że ná ten czás [przy końcu świata] vkażą się ná niebie siedm oczy słonecznych ktore gorącem niepodobnym wysuszą rzeki y morze y spalą ziemię [...]. BotŁęczRel IV 135. Rybitwy z Sieciami w iednym stawie poymali z swietnemi oczami Dziw, z Kozią głową ktory skoro obaczyli W niepodobney boiazni nawstecz odskoczyli [...]. DrobOpow 75.

b) »taki, z którym nie można czegoś zrobić«: Tego żadną miarą na sobie przenieść nie możemy, abyśmy patrząc na tak okrutne, a bezwinne rozlanie krwi narodu naszego, sami zobopólnej śmierci padając sobie nie życzyli, a też i czeladzi naszej niepodobną widzimy do uhamowania. NiemPam 79. Weźmy Orszeńską bitwę/ wielkich miłośnikow oyczyzny obaczymy/ [...] o niepodobny brod przez Orszę rzekę szeroką y głęboką kuszących się/ y nie płynących/ ále na koniech swych po wodzie lecących/ zbroynie ná nieprzyiacioły Oyczyzny swoiey. KunWOb E4. Niepodobnom Ernestus do uspokoienia i zagodzenia widząc sprawe, zonom, z dziecmi Stralsunta uchodząc occultas insidias przesliadowce potęznego, iachał do Niderlandu [...]. VorLetSkarb 68. Metellus był niejáki Szláchcic Rzymski, rozumiáłá o nim Stárożytność, że miał bydź nieśmiertelnym. Odrugich rozumiano, że byli invulnerabiles, niepodobni do zránienia, pomárło to wszystko, żádnego nie widáć. GdacPan 115. [Jozue] Miásto, y Obywátele, Ostrym wyciąwszy mieczem zastáwił w popiele. Nie podobnieysze było, Ierycho sto razy, Do dobycia y do tey Iozuemu skázy, Wżdy y Iordan, samych Trąb, okrzykiem bez łodzi, Y nie przebyte mury, bez drábin przechodzi. PotPocz 43.

NIEPODOBNA
w funkcji predykatywnej

Formy:

Znaczenia:

»jest niemożliwe«: Gdyż bowiem/ práwie się tám zmowiły w towárzystwo wody obfite z vćiesznym powietrzem/ y żyzność gruntow z łáskáwośćią niebá; przeto też rodźi taki dostátek/ y rozmáitość źwierząt/ pszenice y owocow/ iż to iest práwie niepodobna ku wierzeniu. BotŁęczRel I 184. [...] Łęczyckiego też województwa zwabić tu do siebie nie podobniejsza gdyż to wszystkim jest WM. wiadomo, że do województw naszych nie należy [...]. AktaKrak I 420. Dniá 13 po trzech ábo czterech szlismy w ulice kupieckie/ gdźiesmy wielką wielkość ludźi ználeźli/ y było ták trudno chodźić dla zbytnego tłumu/ iáko owo w Rzymie u S. Piotrá w rok S. bywa: gdyż ták wiele było kupcow/ że iákoby do wierzenia niepodobna. BreyWargPereg 53. Niepodobna to mnie ábym nie robił. ZwierPrzykład 107. Niepodobna będźie sie skryć/ nieznosna sie pokázać. ZwierPrzykład 361. Także w tobie ustały, a w samo jakoby Rozświecone południe, nagłe te ozdoby, Że kto wspomni podziśdzień prędkie twoje zeście, Pod festy i powszechną radość w tem tu mieście, Z wjazdu twego na on czas, w gronie takiem ludzi, Niepodobna do żalu że się nie pobudzi [...]. TwarSRytTur 114. Stanałem tak w kroku ze mię nie podobna była ruszyc. OpalKListy 105. Rzadko kto strzelił bosmy iuz powystrzelali na owę piechotę a nabic znowu było Niepodobna bo czas niepozwolił. PasPam 94. Gdy by się były złączyły tamte potęgi nie podobna ich było przełamać. PasPam 99. Woła Stoiąc na brzegu Szeregięm MSCi Panowie Szeręgiem, co niepodobna bo niekozdy kon iednakowo pływa. PasPam 112. Mowił obszernie y pięknie ale całey mowy pamiętać niepodobna. PasPam 140. My zdesperowawszy ze ich iuz ugonić nie podobna nuz z nimi traktować o pokoy. PasPam 200. Kiedy kto dobro nasze bierze i podobno nam to jeszcze na afront robią, wytrwać i ścierpieć niepodobna. SobJListy 62. Niepodobna, jako dobre wiśnie; rozenki nigdy takie tak śliczne być nie mogą. SobJListy 440. Śniegi tu tak srogie spadły, że się wybić z nich nie będzie podobna. A jeśli rozciecz zapadnie, to tydzień i drugi rzek przejechać będzie niepodobna [...]. SobJListy 598. Nie podobna żeby się bánkiet miał odpráwić bez chorego, álbo też bez iákiego brzuchátego, co to rad uczty záżywa [...]. MłodzKaz II, 93. V ludźi niepodobna iest to, (rzekł do niego Znowu stárzec) v Bogá nic niepodobnego, Coby się stać niemogło. DamKuligKról 113. [...] nauczył go tedy czart iako miał zrobic kaganiec taki, ktory pokiby się palił ktoby kolwiek krom niego [Dioskorusa] wszedł do pokoiu Belliny, tak miał zasnąc ze się go dobudzic niepodobna była [...]. HistŚwież 22. Stanąłem o godzinie trzeciey z południa w Mereczu gdzie chciałem Sądzić kryminalistow ale niepodobna było ponieważ Dombrowicz Pisarz Maydeburyi odiechał na Iarmark do Zelwy nie oznaymiwszy mi o wyiezdzie Swoim. SapADiar 102. Konkluzya, iak iest niepodobna doczekać się Seymu non dispensata Lege 1717. KonSRoz 55. [...] do takowego ognia zbliżyć się dla ugaszenia nikomu bez oczywistego życia niebezpieczeństwa niepodobna. InsGór 1743 136. Bo Czyż to nie ażard, nie własny i prawdziwy trafunek, że się kiedy trafi, iż jeden z kilkuset ludzi, między którymi nie podobna przez naturę ludzką, aby i źli lub skorrumpowani nie byli, nie wypadnie z protestor — i już-ci po wszystkim. KonSSpos 126. Nie podobna, żeby rozum u nas nie miał wziąść kiedy góry. KonSSpos 181. niepodobna; iest rzecz niepodobna. es ist unmöglich. il est impossible. § niepodobna to czytać; niepodobna było to uczynić. T III 1005.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]