Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »wrogość, niezgoda«: Lecz jako Wasza Najaśniejsza Hosudarska Mość Królowi Jego Mości oddajesz, łacnie każdy na oko obaczyć może [...] miasto wdzęczności, niewdzięcznością, miasto przyjaźni, nieprzyjaźnią znaczną oddajesz [...]. NiemPam 37. [...] iż wąż pierwszym był naczyniem szátáńskim/ y ku przekląctwu iego/ stáła się nieprzyiaźń między nim/ á niewiastą/ przeto nieprzyiaźni tákie przezeń spráwować czárownice się stáráią/ kłádąc skorę ábo głowę wężową pod prog domu/ ábo komory. SpInZąbMłot 222. Cudzołożnicy y cudzołożnice/ nie wiecież iż przyjaźń świátá/ jest nieprzyjáźnią Bożą? BG Jk 4, 4. Niéprzyiaźń/ Inimicitiae [...] Hostilitas [...]. Kn 518. [...] Woysko [...] pałáło ták wielką przeciw mnie nieprzyiáźnią, żem práwie przez rok cáły w vstáwicznym był życia y fortun niebespieczeństwie [...]. LubJMan 45. Pilnie około tego chodziliśmy [...] i takich dróg i sposobów szukali, jakoby honor W.Ks.M. in integro zostawał [...] i Jankowskiemu per graves personas perswadując, żeby w dalsze nieprzyjaźni z W.Ks.M. nie chciał się zaciągać [...]. RadziwBAut 204. Między sámymi málkontentow nieprzyiáźniámi/ rey wodzi fátálna nieubłágáney śmierci kosá [...]. PisMów II 367. [...] nieprzyiáźni mátką iest záwsze praetensia mienia rządow y pánowánia [...]. AndPiekBoh 86. W tym postanowionym y utwierdzonym wiecznym miru, y Swiętym pokoiu wszystkim niechęciom, nieprzyiaźniom, y nieżyczliwościom [...] we wszystkim odstawionym, uspokoionym, y potym niemściwym, niepamiętnym y zapomnionym bydź [...]. VolLeg VI 74. [...] Szwecya wszystkich nieprzyiaźni z naszym Dworem odstąpiła [...]. KonSRoz 15. Rozumiał Paszkowski, że za tę okazją pokażę mu nieprzyjaźń moją, wetując za te nieprzyjaźni, które mi on pokazywał, ale użyłem moderacji. MatDiar I, 301. Nieprzyiaźń. 1) Feindschaft, Feindseligkeit. [...] inimitié, haine, action d'enemi. [...] zachodzić, żyć z kim w nieprzyiaźni; wiodę, mam z kim nieprzyiaźń. [...] nieprzyiaźń przeciw państwu, kraiowi. Feindseligkeit wider ein Reich oder Land. hostilité. T III 1017.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ prywatna nieprzyjaźń (sz. zm.): [...] spolnie o dobrym Rzeczp. radźmy. To odpráwiwszy/ będzielić się potym chciáło znowu nieprzyiaźń prywatną otworzyć/ ia gotow będę. StarPopr 51. Práwiesmy się ná koło iáko w studni kilkom, Wściekłym psom, y drapieżnym opądzáli Wilkom, Przystąpiły, czym wszytkie niszczeią narody Prywatne nieprzyiáźni, wewnętrzne niezgody [...]. PotPocz 45. ▲ przen. zadatki nieprzyjaźni (sz. zm.): [...] król Kazimierz dowiedziawszy się o danych od wojska polskiego pod Krakowem nieprzyjaźni Szwedom zadatkach [...] wprzód do Lubowle, miasta spiskiego, zjachał. JemPam 170-171. [...] na jakimś bankiecie jmp. wojewodzina połocka wziąć miejsce chciała pierwsze jmp. wojewodziny trockiej [...] Ichmpp. mężowie wojewodowie trochę się powadzili o to i prędko potem pojednali; po pojednaniu w półtory niedziele na uczcie pewnej przypomnieli sobie dawne i świeże zadatki nieprzyjaźni. SarPam 338. ▲ mieć z kimś nieprzyjaźń (sz. zm.): Ten niewolnik miał z jednym wezerem nieprzyjaźń [...]. SaadiOtwSGul 52. Wielką z dawna nieprzyjaźń i niepojednany Zaciąg miał pewny szlachcic, Morandus nazwany, Z jej [Gabryny] mężem [...]. ArKochOrlCz III 159. ▲ wieść z kimś nieprzyjaźń (sz. zm.): Scipio Africanus, ktory zburzył Kártháginę/ wiodł wielką nieprzyiaźń z Gráchusem. StarPopr 49. Niéprzyiaźń wiodę z-kiem/ záchodzę w-niéprzyiaźń. Inimicitias cum aliquo gero, suspicio, subeo [...] Contraho inimicitias [...] Iádę ná kogo [...]. Kn 518. ▲ żyć z kimś w nieprzyjaźni (sz. zm.): Zołnierz ten [...] w rzeczách y spráwách rycerskich/ dzielnieyszy był/ dla ktorey swoiey dzielności y śmiáłości/ częstokroć z samsiády w nieprzyiáźni żył [...]. SpInZąbMłot 295. LAGANA [...] iest Ptak w nieprzyiaźni z Wielorybem żyiący, ktory tylko co pászczę otworzy swoię, ten Ptak aż do wnętrzności iego wdziera się, serce y wnętrzności iego pożera, y śmierć przynosi [...]. ChmielAteny1755 I 514.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Złość/ niéprzyiaźń skryta/ szkodliwsza. KnAd 1346.

◼ Przenośnie: ◼ Pan Kanclerz jawnie mi się odkrył nieprzyjacielem i w przeszkodzie Luboszan, i w zaciągu wojennym. Jednak Król Jegomość nic na to, a z Panem Podkanclerzym w znaczne szranki nieprzyjaźni wstąpił, a o mnie. ChodKor 76.

2. »sprzeczna natura«: Czosnek wielką ma nieprzyiaźń z kámieniem mágnesem/ ktory żelázo do siebie ciągnie/ ták iż gdzie go nim natrze/ władzą y moc wszytkę odeymuie [...]. SyrZiel 1229. Niéprzyiaźń wrodzona rzéczom niemem i niéczułem/ Antipathia [...] Aduersa & repugnans natura [...]. Kn 518. Wedle nieprzyjaźni planet idzie nieprzyjaźń albo antypatyja rzeczy swoim planetom podległych [...]. LubSArtPol 362. [...] planety mają między sobą sympatyją i antypatyją. Tako Saturnus zgadza się z Słońcem, Jowiszem, Miesiącem, nieprzyjaźń ma z Marsem i Wenerą [...] Mars zaś ma nieprzyjaźń ze wszytkiemi oprócz Wenery, z której naturą ma sympatyją [...]. LubSArtPol 363. [...] Cnota, będąc panią, a Fortuna niewolnicą, ma zacniejszą córkę niż Fortuna i chociaż są sobie siostry rodzone, to jest Sława i Chwała, nieprzyjaźń jednak i antypatyja matek czyni je często odmienne i między sobą często niezgodne. LubSArtPol 515. Nieprzyiaźń. [...] 2) Phil. natürliche Widrigkeit oder Feindschaft. [...] Philos. antipatie. [...] nieprzyiaźń wrodzona rzeczom niemym i nieczułym. T III 1017.