Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »niewłaściwy, niegodny«: [...] zawieziono nas z Rostowa na Białe Jezioro, miejsce puste i głodne, gdzie za inszych Carów tylko ludzie na nieprzystojnem uczynku pojmane zasyłano. NiemPam 186. Gdy się też sprzeciwi [żona] roskazániu mężowemu nieprzystoynemu/ á mąż się potym obaczy/ y przyidzie k sobie/ wybacziwszy mąż iey wielką dzielność y cnotę/ pochwali ią. PetrSEk 17. [...] Poeta Homerus, chwali zgodę mężá y żony: nie tę zgodę/ ktora się więc záchowuie w vsługowániu nieprzystoynym/ ále tę/ ktora się słusznie dzieie/ w słusznych y vczciwych rzeczách. PetrSEk 24. [...] zaż to nie większa sromotá niespráwiedliwie sądzić [...] niźli się przyiacielowi nie záchowáć w rzeczách niesłusznych y nieprzystoynych? StarPopr 39. [...] przełożeństwá ták bárzo ludziom smákuią/ że się ná nie gwałtem/ iedni ciekáwością swoią/ y inszemi sposoby nieprzystoynemi/ drudzy zá pieniądze wdzieráią. StarPopr 145. Miłość jest długo cierpliwa/ dobrotliwa jest: miłość nie zajrzy/ miłość nie jest rospustna/ nie nádyma się: Nie czyni nic nieprzystojnego/ nie szuka swojich rzeczy/ nie jest porywcza do gniewu, nie myśli złego [...]. BG 1Kor 13, 4-5. Niéprzystoyny/ Indecens [...] Maioribus suis dedecorum incusauit. lżącego/ szpecącego przodki/ niépoczciwego przodkom [...]. Kn 520. Zła tedy iest rzecz uymowáć sławy bliźniemu/ y szczypáć go przymowiskámi nieprzystoynymi [...]. StarKaz 419. [...] większy y duższy złodzieie są czárci/ ktorzy człowieká poduszczáią do złego; a mnieyszy złodzieykowie są myśli nieprzystoyne. StarKaz 452. Tak, nie inaczej, wolność serce traci, Które się z okiem nieprzystojnym zbraci. ZimSRoks 94. [...] nazwę cię wiarołomcą szczerym Raczey, y nieprzystoynym w słowie bohaterem [...]. DrobOpow 187. Tedyć to záprawdę háńbá y sromotá, że Krześciánie, ile owi mniemáni y málowáni, kiedy się schadzáją y pospołu bywáją, nic inszego jedno słowá brzydkie, nikczemne y nieprzystoyne mowią, ktorymi Duchá S. zásmucáją. GdacPan 76. O ják tysiąckroć bárzey lękáć się będziecie/ álbo/ jáko pismo uczy/ boleć będziecie/ trwogá was opánuje/ [...] kiedy was on Krol niebieski ná wieki od obliczności swey odrzuci przeto/ że w kościele przy nabożeństwie jedni z drugiemi nieprzystoynych rozmow pátrzacie! GdacPrzyd 60-61. [...] pretekst cnoty, kiedy nie jest obłudny, ale słuszny, ma wielką wagę u każdego, ale trzeba do tego wielkiej stałości i mężności [...]. Wtenczas, choćby kto chciał kogo w kondycyją nieprzystojną pociągnąć - nie może, i często pozorna racyja dowodnej cnocie musi ustąpić. LubSArtPol IV, 18. [Theudas] Płácze serdecznie, y łzy leie z oczu choyne, Oraz mu [mnichowi] swe przekłáda życie nieprzystoyne. DamKuligKról 249. Każdy gospodarz lub doroczny mięszkaniec, mający dzieci lub czeladź, nie powinien jej swawoli nieprzystojnej, żartow ani klątwow pozwalać [...]. DziałTWilkKutrz 180. Znosząc także nieprzystoyny zwyczay że damy y matrony rożne, nie maiąc żadnych spraw w Trybunałach, tamże założywszy rezydencyą bawią się, y praktyki między stronami przez mężow y Depotatow czynić zwykły; przeto statut w tey mierze [...] reassumuiemy. VolLeg VI 226. [...] będąc non ignoti nominis szlachcicem, przez całe życie moje byłem incapax [niezdolny do] hultajskiego jakiegokolwiek i nieprzystojnego postępku [...]. UnDysFil 292. Nieprzystoyny. unanständig. messéant, mal-séant. T III 1018.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ rzecz nieprzystojna (sz. zm.): Szláchcicowi Polskiemu kupiectwem się báwić rzecz nieprzystoyna. StarPopr 134. [...] nieprzystoyna rzecz polskim ięzykiem opisywáć ią [gonoreę]. CompMed 411. ▲ choroba nieprzystojna »choroba wstydliwa«: Medycy niepowinni osławiáć pácyetow swoich, gdy na iáką chorobę nieprzystoyną choruią. StarKaz 267.

2. »nieodpowiedni dla kogoś«: [Gabryna] Oneż właśnie na sobie w on czas miała stroje, Młode i nieprzystojne sobie i nieswoje, Które beła niedawno Marfiza zewlokła Pinabellowej paniej i w nię ją oblokla [...]. ArKochOrlCz III 218. [...] Szláchtá Rycerską opuściwszy/ do kupiectwá się y inszych zábaw stanowi swemu nieprzystoynych vdáłá [...]. StarPopr 134. Boć y miedzy wámi często á gęsto wszelákie burdy stanowi waszemu nieprzystoyne powstawáją [...]. GdacPan 88. [Primus] prosił [służebną Aldogundy] zeby pewnego Wieczora ubrawszy się w szaty Aldogundy Gdy Panna spac poydzie z okna zmyslaiąc głos Aldogundy z Verencyanem pogadała y do konwersacyi Pannie nieprzystoyney do pewnego kąta ogrodu słowo mu dała. HistŚwież 156-157.

3. »nietypowy dla kogoś«: [Erminia] Miáłá y serce y dosić ochoty/ Y vmysł śmiały/ tey płci nieprzystoyny [...]. TasKochGoff 152.

NIEPRZYSTOJNA
w funkcji predykatywnej

Formy:

Znaczenia:

»jest niewłaściwe, nie godzi się«: Bo iáko náieżdzáć cudzą máiętność/ nie słuszna iest; ták też dáć sobie naiecháć/ y pobráć/ nie przystoyna. PetrSPolit II 385. Więc pobranie rzeczy i klejnotów, córce mojej od nieboszczyka danych, jeśliż to widzieliście być z ujmą skarbu waszego, pobrawszy je, przestać było na tym. Tych jednak, które z sobą przywiozła, ode mnie, jako rodzica swego, więc i matki swej onej dane, brać niesłuszna, nieprzystojna i niesprawiedliwa. NiemPam 105. Złego sumnienia derwisz nie ukai się aż łajaniem i leda co mówieniem; bo ze zbytniego ubóztwa przychodzi rozpacz, lecz to nieprzystojna. SaadiOtwSGul 219. Nieprzystojna zaprawdę lubo dla gładkości, Lub dla posagu cudze przejmować miłości. SzymSiel 52. P. Sochaczowsky zaras za Hetmanem o swoi list takze mowic począł, ze to nieprzystoyna beła cudze listy przeimowac ktorych się on iednak niewstydzi, gdysz nie o Krolewicu IM ale o Kazanowskich to pisał [...]. OssJŻyw 35v. Kędyś y ty sam waleczny Tryumphatorze zászedł? od Triumphow y zwyćiestw dálekoś poskoczył: álbowiem iáko pomieniony Strykouius świadczy/ gdy się złotem y łupámi z niepryiáćioł otrzymánymi oćiężywszy do Perásłáwia y Kiowa wrácał/ chćiwi y zázdrosni tákiey słáwy niezbożni Piećinigowie (ktorych on przedtym nieraz pod swą moc podbiiał y porażał) zdrádą drogę mu zástąpiwszy/ y nie ná tákim plácu/ gdzie się mężny y wrodzony Zołnierz popisować powinien/ ále ná tákim gdźie poyrzeć ánimuszowi Zołnierskiemu do stoczenia woyny nie przystoyna/ z nim iednak odwáżnie y tam się sparszy/ onego woysko poráźili/ tudźiesz sámego niezwyćiężonego Swentosłáwá/ iuż nie iáko Tryumphatorá/ ále włáśnie by domáturá nieiákiego poymawszy Kziążęćiu Piecińgowskiemu Kura ábo Kures názwánemu oddáli. WojszOr 241. das hat kein Geschicke/ das er soll hier bleiben/ nie Zgodnaby, (nie Przystoynaby, nie Grzecżnaby,) to byłá, áby tu został [...]. ErnHand 371. Niesłuszna bowiem y nieprzystoyná iest Uchwaláiącemu swoim práwem bydź pokonanym. LubSŁapAdw 25-26.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]