Słownik XVII wieku

Znaczenia:

»niesprawiedliwy, niewłaściwy, bezpodstawny«: Świat nie miał i nie będzie nigdy niesłuszniejszej konfederacyi jako przeciw Panu Chrystusowi [...]. DembPrzew 52. Przez zgodę bowiem/ ábo vnią/ odcięłyby się tákiemu niesłusznemu vdáwániu [obmawianiu jezuitów]/ wszelákie okázyie [...]. SzemGrat 327. Niésłuszny/ Iniquus [...] Indignus [...] Flagitiosus [...] Iniurus [...]. Kn 526. Y było to chwalebne temperamentum władzy Krolow/ áby się nie vnosieli swą potęgą w niesłuszne pánowánie. OpalŁRoz C1v. A szkoda, że-ć się żona dostała cnotliwa, Bo cię, widzę, tak trapi niesłuszne myślenie, Jak prawda; jak pewna rzecz, tak i podejrzenie. MorszAUtwKuk 100. Nie męża, lecz połowę-m serca postradała: Wprzód niźli swój hymen znam, jużem owdowiała; Niesłuszną-m tedy wdową, lecz sierotą pewnie, Żałuję jak kochanka, nie jak męża, rzewnie. MorszAUtwKuk 341. Y tá to iest iedyna skáłá, o ktorą się rozbiły wszytkie moie ku Oyczyznie oraz Pánu zasługi, żem nie ták nierozmyślnie, áni ták niesłusznymi (iáko potrzebowano) środkámi nánie pozwolić chciał. Zem głosow wolnych, ná Seymikách gwalcić niedopuścił. LubJMan 15. A oni [wojsko], jeśli się konfederować będą, to znowu o niesłuszny dekret upominać się pewnie zechcą i żeby p. Lubomirskiemu wszystko wrócono, bo w tym sobie największą kładą wolności ujmę. SobJListy 164. Ale żeby dla garści piechoty miała kawaleryja ponosić subijekcyją i omieszkanie wojenne, nie byłoby nic nad to niesłuszniejszego i nierozumniejszego w wojenniku. LubSArtDąb 11. Bogowie co się w słuszności kochacie, Pokarzcie Krolá, Krolá niesłusznego. ClaudUstHist 99. Przyiaciele Iuliuszowi w Senacie zostaiący, Wielkie zasługi y słuszne iego pretensye znaiąc, a niesłuszne kontradykcye Pompeiuszowe uwazaiąc usilnie przy stronie Iuliuszowey stawali. SzołHist 6v. Nie ia ani zaden z moich, ale ten sam będzie Oyczyzny naszey szkodnikiem y nieprzyiacielem, kto się stał słuszney sprawy naszey niesłusznym ukrzywdzicielem. SzołHist 10. [...] inni dla tego [wojują] ze sie w głowach ich prywatne respekta y niesłuszne interessa roznie zawiiaio. SzołHist 11v. Ichm. pp. hutmani ażeby należycie obierali robotnika, równo każdego, tajster, dybsaków i innej soli niesłusznej, jako się praktykowało, żeby nie przepuszczali bez konsensu im. p. podżupka. InsGór 1708 74. [...] Chudoba Józef chwytał się tego zarębku niesłusznym prawem, bo nie pokazał żadnego zakupieństwa [...]. KsJaz 112. Imie moie niesłusznemi carpebatur [przez przeciwników na sejmiku] acclamatiami. RzewKor 32. Táka Krolow wexa, podszyty interes prywátny, pod publiczny, y to niesłuszny, iest grzech podobny Herezyom, ktore pod Pismo Swięte y że rzekę Boski interes, prywátnych záwziętości swoich błędy pokrywáią. JabłSkrup 33. Kiedy zaś przy winnym Maiestátom Polskim respekcie, y niesłusznego wexowánia zábronieniu, iá stawam, nie zábraniam Narodowi Polskiemu, upomnienia się legitime Et legaliter Práw, kiedy ich Krolowie łamać chcą. JabłSkrup 37-38. [Sulejman] nie tylko przerzeczonego Zapolia koronował, ale tez poniewaz się Ferdynand przeciwko tey tak niesłuszney transakcyi protestował (jakoż musiał) tedy na granice niemiecki Zaszedszy, R 1529 wieden miasto Rezydencyalne Austryackie obległ. IntrHist 115. A iam zaś począł mowić, iak to ciężko iest poczciwemu człowiekowi przyiść na niewinną wexę y te krakania słuchać, a czasem, podobno etiam a bonis civibus vapulare, y niesłusznym podpadać cenzurom. KonSRoz 74. Iak wielką by miał sam krol z tego korzyść, będąc nie tylko wolen od niesłusznych często napaści, ale maiąc tak pewnych akcyi swoich gwarantow, za ktorych swiadectwem uszedłby wszelkiey suspicyi Rzeczypospolitey. LeszczStGłos 31. [...] takowe przypadki każdy z pp. stygarów w swoich górach iurata conscientia uznać i rezolwować powinien będzie, tak żeby ani robotnik krzywdy, ani skarb niesłusznego detrymcntu nie ponosił. InsGór 1743 108. Niesłuszny. unbillig. injuste, désraisonnable; qui fait tort. T III 1028.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ niesłuszna rzecz (sz. zm.): W pracy záś przy kárności/ nie mieć co ieść/ niesłuszna rzecz iest/ y gwałtowna/ ktora siły niszczy/ y wątli. PetrSEk 9. [...] zaż to nie większa sromotá niespráwiedliwie sądzić [...] niźli się przyiacielowi nie záchowáć w rzeczách niesłusznych y nieprzystoynych? StarPopr 39. Szpetná to iest rzecz y niesłuszna práwie Zostáiąc na tym mieyscu wpiękney sławie, Przez obelzywe poddánie iákiego Z wstydem pokoiu prosić nie pewnego [...]. OblJasGór 14. [Czapliński] sądził za rzecz niesłuszną, aby Chmielnicki w tak wielką się wbijał Fortunę [...]. HistBun 2. Nie mogliśmy lepiej uczynić, jako tym sposobem ustrzec się bez inwidyjej wszytkich owych napaści, instancyj, przyczyn, które w najniesłuszniejszej rzeczy tak bywają mocne, że się trzeba z niemi najrozsądniejszemu politykowi dobrze pasować [...]. LubSArtDąb 611. Sądziłem zá rzec nie słuszną, áby ięzyk Polski nie miał tey náuki, ktorą się insze ięzyki, Arábski, Grecki, Łácinski, Hiszpánski, Włoski, Fráncuski, Niemiecki, Angielski zdobią. SolArch 3 nlb. ▲ niesłuszna sprawa (sz. zm.): Ten jest właśnie, a nie inszy, który mnie już przez pięć niemal molestuje w pewnej sprawie, dość niesłusznej. LubSArtPol 237. [...] przypisuie [do grzechów] y ten, ktory passim dominatur w ludziach wielkich, to iest, Instancyą y usilną promocyą zá przyiaciołami w niessłuszney sprawie dawać, przeciwko tym ktorzy ią maią spráwiedliwą. JabłSkrup 63. ▲ niesłuszna pretensja: Commissarze nászy podáli Holenderskim Posłom [...] ze pretenduią rewidować wszytkie Okręty z ktoremiby do Państw nieprzyiácioł Korony Angielskiey żeglowáli [...] ná co Posłowie nie pozwaláią/ zá niesłuszną to máiąc pretensyą. MerkPol 142-143. [...] gdy po Koronacyi iuż nikomu za szkody niechciano nic dać, i Oyców Jezuitów zbyto Komplementem, zaczym oni udali się do samego króla traktuiąc przez Jezuitę Włocha Xiędza Wotę Krolewskiego spowiednika, ktory widząc ich niesłuszną pretensyą wszedł do Anticamery [...]. OtwFDzieje 10. ▲ niesłuszna wojna (sz. zm.): Woyny niesłuszney z nikim niezaczniemy kto znami zacznie przecię się broniemy [...]. PasPam 110v. [Do króla szwedzkiego] Posłem wysłany Przyjemski od Króla [Jana Kazimierza] z perswazją niesłuszney woyny, ale bez skutku. ŁubHist 92.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Zysk nié słuszny szkodą grozi. KnAd 1379. ● Zbior niésłuszny/ niétrwáły. KnAd 1340. ● Sąd niésłuszny gdzie sam sędzia instiguié. KnAd 1020.

NIESŁUSZNA
w funkcji predykatywnej

Formy:

Znaczenia:

»jest niesprawiedliwe, niewłaściwe«: Bo iáko náieżdzáć cudzą máiętność/ nie słuszna iest; ták też dáć sobie naiecháć/ y pobráć/ nie przystoyna. PetrSPolit II 385. Ato im jest niesłuszniejsza, tem częstsza i żałośniejsza, że tego roku drugiem pierwej sławę, egzystymacyą stracić przyszło, pierwej być osądzonych i publikowaniem już powiedziano, o co się kto i jako sprawować miał, być niepraw. MyszkZdanieCz III 297-298. Więc pobranie rzeczy i klejnotów, córce mojej od nieboszczyka danych, jeśliż to widzieliście być z ujmą skarbu waszego, pobrawszy je, przestać było na tym. Tych jednak, które z sobą przywiozła, ode mnie, jako rodzica swego, więc i matki swej onej dane, brać niesłuszna, nieprzystojna i niesprawiedliwa. NiemPam 105. Y nie iest to niesłuszna záżywáć przeciwko nim gwałtu y oręża/ żeby się vználi bydź ludźmi/ á potymby się im opowiádáłá Ewángelia. BotŁęczRel V 58. Raz gdy wszytek lud ná igrzyskách z wielkim krzykiem tego się domagał/ áby iednego Woźnicę wolnośćią dárował: táki im dał respons przez Cedułę: Iż to nie słuszna o co proszą. BudnyBPow 95. Jednego wdzięcznie przyjąć i udarować, a drugiego bez nadzieje wygnać niesłuszna. SaadiOtwSGul 35. Fratres ista non sunt opera P. Dominici, sed patris Diaboli. mowił niegdy niedoskonáłym niektorym zakonnikom/ Antonin święty/ lecz zakonowi świętemu nieprzypisował niedoskonałości/ boby to byłá bárdzo niesłuszna [...]. SzemGrat 23. Abowiem rozdrażnili duchá jego/ że wyrzekł co niesłuszna vsty swymi. BG Ps 106, 33. WEnus niekiedy zárzući Dyánnie/ Niesłuszna śiecią zábawiáć się Pánnie. GawDworz 95. A Náostátek rzecze ieszcze kto, że to niesłuszna, áby Rzeczpospolita y zołd żołnierzowi płáciłá, y żywnością go ieszcze opatrowáła [...]. FredKon 101. Kto wolność tłumi nie słuszna mu wiary Dotrzymać, bowiem tego iest niegodny [...]. ChrośKon 8. Nie słuszna dla śmiesznych zabaw y Fidrygáncyi Zeninych, nosić Mężowi rogi Kozłowe. AndPiekBoh 159. Pospolicie bowiem Sasi mówili (lekceważąc nasz naród polski), że niesłuszna szelmom Polakom słowa dotrzymować, a oni sami ipso facto, że nie dotrzymowali, czynili się arcyszelmami. OtwFDziejeCzech 238. Iak iest nieuchronna smierci powinność dlatego też niesłuszna iest to opłakiwać. MikSil 229. Niesłuszna bowiem y nieprzystoyná iest Uchwaláiącemu swoim práwem bydź pokonanym. LubSŁapAdw 25-26. bo kto wolność otrzymał przez wydźierstwo/ przez chytrość/ niechce nic służebniczego czynić/ nikomu się niechce ukłonić/ nikomu mieyscá ustąpić/ áby uzurpowáney wolnośći w czym nie preiudykował. StefDzieło 7.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]