Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »nieznany«: Także sprawę p. podsędka zatorskiego [...] iż jest prawa podejrzanego i barzo dawnością zeszłego a zgoła nigdy niewiadomego prosić mają Ich M.PP posłowie, aby była odłożona [...]. AktaKrak I 347. [...] káżdy mor ma swoię własność, ludziom niewiádomą: więc go też rozmáitemi lekárstwy leczyć potrzebá, nie ták z rozumu wynálezionemi, iáko z doświadczenia. PetrSInst D2v. Oto wnuk Kádmow/ zbywszy pracey odłożoney; Po niewiádomym gáiu chodząc pobłądzony Nieszczęściem swym ná zapust nápadł poświęcony [...]. OvOtwWPrzem 109. [...] czásu niewiádomego Chrystus Pan przyidzie w Máiestácie swoim sądzić żywych y umárłych [...]. StarKaz 610. Luzna czeladz, to dla drew biezy, to dla słomy Bez strazy, bez kałauzow, w kąt on niewiadomy Naymniey o tym nie mysląc co nad niemi wisi [...]. PotWoj 50. Niech będzie dána rożnicá LD wiádoma, między Dyámetrem [CD] iákiegożkolwiek kwádratu, y ściáną [PD] niewiádomymi: y niech będzie potrzebá ściány niewiádomey Kwádratu. SolGeom I 138. [Barlaam] bez ludne pustynie zbiegał, y niewiádome rozbadał iáskinie. DamKuligKról 161. [...] Anioł może uczynić zdrowym y chorym: spráwić ospáłość y głowy bolenie, mdłość, gorączki, humory zmieszawszy, álbo sposobem niewiadomym dawszy ná to iákie lekárstwo [...]. TylkRoz 330. Przyszedł DAWID ná mieysce, dotąd niewiádome, Już mi tu pogrzeb spráwią Lwy, Tygry, łákome. DrużZbiór 39. Niewiadom, Niewiadomy. 1) unbekannt. [...] ignoré, inconnu, qui n'est pas connu. [...] § niewiadoma mi ta rzecz; wszystkim niewiadoma (nieznaioma) ta książka. T III 1046.

2. »taki, który o czymś nie wie; taki, który czegoś nie zna«: Pospólstwo [...] na naszych, jako niegotowych i tej zdrady pod Carem wykonanej niewiadomych, rzuciło się na dwory [...]. NiemPam 73. Wyiźrzy tá święta Pani [Weronika]: pyta co się dzieje: Opowiádáią spráwę (snadź się drugi śmieie Ze do tąd niewiádoma tumultu przyczyny/ znáć że tá nie chwytáłá po rynku nowiny). RożAPam 64. Ten [mieszczanin] v sądu mieyskiego práwo iákieś máiąc/ cyrograf pokazał niewiádomy będąc/ iáko się wielom zdáło o z fałszowániu iego/ ktore się niektorym bydz widziáło przez wyskrobánie/ gdy Cyrograf był obrocony ku Słońcu. SpInZąbMłot 385. 13. Hospodár ná ktorego wiádomośćiách y relácyách we wszytkim polegał I. M. P. Kánclerz/ solicytował pilno I. M. PP. Hetmánow áby Czatę iáką dobrą potężną posłáli pod Tehinię ná Budzak/ gdzie iáko on powiádał/ nieprzyiaćiel niewiádomy o nászym woysku/ y bespieczen śiedzi/ gotowośći żadney nie máiący: gdzie powiedział iż y Szkinderbaszę łácno zbieżeć będzię [!]/gdyż trzy stá ludu więcey przy sobie nie ma/ Gálgá też ieszcze zá Dnieprem etc. SzembRelWej Av. Patrzáymysz komu tu wierzyć/ ieśli Papieżom swiádectwo wszytkie[m]u świátu otym dáiącym/ czyli P. Plebanowi rzeczy tych niewiadomemu/ y onych nie rozumieiącemu. SzemGrat 37. Niéwiádomy/ v. Niéznáiomy. Kn 536. [Poddani pana Czernego] okupiwszy się powiedac smieią choc to fałszywie ze są zpodolia rodzicy, y o enelogiey Swe[g]o Sliachectwa przed ludzmi niewiadomemi baią [...]. TrepNekLib 41. Y támże pospolite rzeki się zbieżáły/ Lecz nie wiádome ieszcze coby czynić miáły/ Jesli się wprzod rádowáć z szczęściá przypádłego Czyli w żáłości cieszyć Oycá strapionego [...]. OvOtwWPrzem 34. Jednak on niewiadomy fortelu i zdrady Bujał sobie po wonnych różańcach Pallady. Hipokreńskie smakując żrzódła poświęcone, Mars bez których nieukiem, i męstwo szalone. TwarSRytTur 41. Rzecz tedy nieomylna, że jako planety między sobą mają sympatyją albo antypatyją, tak też i rzeczy na świecie planetom podległe, wedle natury swoich planet, są sobie przyjazne albo nieprzyjazne - i z tej najbardziej przyczyny zwykły się dziać dziwne i niepojęte sekreta w przyrodzeniu, których niewiadomy umysł ledwo z podziwieniem doścignąć może. LubSArtPol V, 364. Brzydzą Narody w Thebach ligę onę Ze Syn niewiadom Matkę wziął za Zonę. LucChrośPhar 257. [...] Ciebiez to Młokoska iednego, w senacie naszym Człowieka nowego, a nam ieszcze dobrze niewiadomego, Oyczyzna nasza Zastępcą y obroncą swoim postawiła [...]. SzołHist 16v. Niewiadom, Niewiadomy. [...] 3) unbewusst, unwissend, der etwas nicht weiss [...] ignorant, celui qui ne sait pas, qui ignore qu. ch. [...]. T III 1046.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ niewiadom rzeczy (sz. zm.): Niewiadom rzeczy. Er ist der Sache unerfahren. DobrGram 393. [Panna do kawalera] Chwal się jak chcesz; nie takem rzeczy niewiadoma, Żeby mi wasza chluba nie była znajoma. I pierwejby mogł stanąć bieg lotnego słońca, Niż bych ja waszych kunsztow przebiegła do końca. TrembWierszeWir II 245.

3. »taki, który się na czymś nie zna«: Niéwiádom/ Niéwiáduk/ vide Niébiégły/ Niéumiéiętny [...]. Kn 536. Bo co sobie obiecowáć mamy po tákim żołnierzu/ po tákim woysku/ ktore będzie woyny i po więtszey części niewiadome co powinności żołnierskiey/ nie ćwiczone do rządu & disciplinam militarem, trudne do wielkiey funkcyey i imprezy woienney niesposobne. PisMów II 386. W tey Książce wiele tákowych máteryi záchodzi, ktorychby Łácinnicy, rzemiesł niewiádomi, miánowac nie potráfili przed Rzemieślnikami, tłumácząc Łácińskie terminy. SolArch 4 nlb. Dáć dyrekcyą prostym Rzemieślnikom około ich robot; rożność Młynow Wodnych przełożywszy, nie opuści około nich potrzebnych Przestrog y należytey wiádomości, niewiadomym Młynárzom y ich Dozorcom. SolArch 78. [...] pod ten czas, kiedy pierwszych ná swiecie ták w Chrześciaństwie, iáko między Pogany Państw, rządy w ręku Ludzi młodych Panowania niewiádomych, á ledwie nie Dzieci zostały, Nam w Naszych trudnościach Pan Bog Waszą KM. chowáć raczy [...]. DanOstSwada I, 33. Niewiadom, Niewiadomy. [...] 2) ungeübt, unerfahren. [...] mal-habile, neuf, inexpérimenté, mal-adroit. [...] niewiadomy (nieświadom, niebiegły) cyrulik. T III 1046.

4. »taki, który nie zdaje sobie sprawy z tego, co robi«: [Androd] Widząc wielką iáskinią, w skále? skrył się do niey: Y ledwie że usiędzie, z trudu niewiádomy? Aż támeczny mieszkánieć, Lew przybieży chromy. PotPocz 151.

NIEWIADOMY
w funkcji rzeczownika

Formy:

Znaczenia:

1. »ten, kto o czymś nie wie«: Excessy wszytkie w sądzie zobopolnym, który Jch Mć z obu Narodow postanowią bez miłosierdzia karane będą według Artikułow Woyskowych, o których niewiadomi u wiadomych niech się pytają. PiasRel 22. Jachaliśmy w lichą niepogodę wziąwszy przewodnika drogą barzo ladajaką, po górach przykrych, kędy bez przewodnika niewiadomy, żadną miarą obejść by się nie mógł [...]. GawarDzien 141. Znając rzecz, łacno o niej poradzić, niewiadomemu niemasz nic oczywistego; musi błądzić, kto nie wie drogi. LubSArtPol XI, 15. Obrona Antimonium przeciw kalumniey niewiádomych, ktorzy rádzą, áby od niego, iáko od trucizney uciekáć [...]. SekrWyj 150.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ niewiadomy rzeczy: [Febus do syna Faetona, który prosi, aby mógł poprowadzić słoneczny rydwan] O niewiádomy rzeczy! coż iest/ że się swymi Rękámi/ v szyie mey wieszasz łágodnymi? OvOtwWPrzem 53.

2. »ten, kto się na czymś nie zna«: [...] siłá tákich iest niedbáłych [rachmistrzów], co byle nápisał, tym się exkuzuiąc, że ináczey nieumiem [...] Záczym niewiádomy niech się informuie y spráwuie według tego Modeluszá. HaurEk 71.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]