▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ noga lewa: Wtym szturmie ustrzelono nogę Lewą odwaznie stawaiącemu kawalerowi Franciszkowi z Brzezia Lanckoronskiemu. PasPam 269. ▲ na nogach postawić »pomóc wstać, podnieść«: Heyducy ledwie go z ziemie podniesli y na nogach postawili. PasPam 232.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ ukłaść się pod nogami: Wydra znowu wstała co mi się układła była pod nogami y idzie cicho popodławiu. PasPam 253. ◆ upaść do nóg: Porwę się chcąc mu do Nog upaść. PasPam 279v. ◆ iść gdzie noga nie postała »iść, gdzie dotąd nikogo nie było«: Alterowało to nieiednego ze to [...] iść tam gdzie noga Polska niepostała. PasPam 53v. ◆ lecieć gdzie nogi niosą »biec na oślep, bez opamiętania«: Leciał gdzie go nogi niosły. PasPam 177v. ◆ w nogi »dalej, nuż uciekać, umykać«: Moskwa w nogi. PasPam 105v. Padło ich Sześć drudzy w nogi. PasPam 105v. Podwodnicy kto tylko moze konia dopaść wnogi z miasta. PasPam 168. Senatorowie z mieyść w nogi między karety. PasPam 230v. ◆ noga nie ujdzie »nikt sie nie wymknie, nikt sie nie uratuje«: Noga was tu nie uydzie hultaje. PasPam 181v. ◆ ułożyć się pod nogami »położyć się tuż obok siedzącego lub stojącego człowieka«: Wydra [...] wstała co mi się układła była pod nogami. PasPam 253. ◆ upaść do nóg (sz. zm.) »paść itp. wyrażając przy tym szacunek lub prośbę«: Porwę się chcąc mu do Nog upaść. PasPam 279v. ◆ rzucić pod nogi »złożyć u stóp«: Chorągiew nieprzyiacielską rzuci pod nogi. PasPam 91v. ◆ bosą nogą (sz. zm.):

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Ná krotkie nogi wysokie báczmági. RysProv Fv. ● MOUCHER [...] FRANCUSKIM przysłowiem mowiemy [...] Il ne se mouche pas du pied. [...] Nie nogą sobie nos uciera frant bywalec nie dudek. DanKolaDyk II, 283. ● Tak to mowią gdy konia kuią zaba tez podnosi nogę. PasPam 191.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ●

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ garniec na nogach: Gárnéc ná nogách/ Chytropus [...] Tripes olla. Kn 186. garniec na nogach. Koch-Topf mit Füssen. marmite. T III 364.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ jeża noga: Ieża nogá/ ziéle. Echinopus, [...]. Kn 248. ▲ bibl. myć nogi (sz. zm.) »polewać komuś wodą stopy, aby okazać pokorę i szacunek«: CHrystus Piotrá vczćił przychodząc mu myć nogi: á ty zá złe masz że kto Piotrá szánuie w Biskupie Rzymskim/ ktory według nauki S. THEODORA Studity iest Piotrem. BoymWiara 20. Z Ianowym Orłem niech będzie na Niebie/ Sám w Niebo wleci y zaniesie Ciebie/ Gdy nogi myjesz Sługom Bożym/ swoie Nogi oczyszczasz w Niebieskie pokoie. BaranLut 342. Iezus Uczniom Nogi mył/ oneyże to Godźiny/ Słowy słodkiemi uczył/ zwykłen swoien Námowy; Zobopolnie śię miłuićie! potem ći was poznáią/ że moiemi iesteśćie. ModlNaboż 43. ▲ bibl. umyć nogi (sz. zm.) »polać komuś wodą stopy, aby okazać mu pokorę i szacunek«: Gdy był wieczor/ przyszedł Euchárystus z owcámi. Y vyźrzawszy one stárce/ nágotował im stol/ y wźiąwszy wody w miednicę/ chćiał im nogi vmyć. ZwierPrzykład 192. Nie wielkać sie zda vczynność Abráhámá Pátryárchy/ ktory onych trzech Pielgrzymow w praszaiąc do przybytku swego/ obiecuie przed nie położyć trochę Chlebá y vmyć nogi ich. ZawieszPrzysmaki 20. Aż też zátym/ zá twárde vcho záwieszone Zjąwszy z śćiány koryto/ z buku wyrobione/ Postáwiwszy/ ćiepłą wodą nápełnieli/ Y gośćiom nogi/ niż im ieść przyszło/ umeli. OvOtwWPrzem 331. [...] rozumieiąc Apostołow/ ktorym Pan Chrystus nogi vmył przy wieczerzy swoiey/ áby czystymy byli ná opowiádánie náuki iego/ y pielgrzymuiąc po wszytkim świecie náuką iego świát nápełnili [...]. KorRoz 67. Y ták odpráwiwszy wieczerzą Báránká wielkonocnego/ według zwyczáiu zakonu Moyzeszowego/ vmył nogi vczniom swoim/ y postánowił nową wieczerzą bánkietu swoiego Boskiego/ ná ktory nas wszytkich záprośił/ y ktory nam odpráwowáć co rok rozkazał/ ná pámiątkę koronácyiey swoiey/ iáko wźiął przez mękę swoię krolestwo z ręku Oycá swoiego/ nád wszytkim stworzeniem áż ná wieki. StarKaz 59. O, któż by mi dał tak wiele łez, iżbym umył nimi nogi Twoje przenaświętsze jako Magdalena. Tego, o przenasłodszy Miłośniku ludzki, acz dla twardości serca mego nie mam, jednak żałuję ze wszystkich wnętrzności moich, żem Cię kiedy, Boga tak dobrego, obrażał – Twórcę i Odkupiciela mego, którego jako dobro nieskończone winienem był ze wszystkich sieł miłować. BolesEcho 137. Przyięty swoy od swoich, wstąpiwszy zá fortę, myślał o intromissyi do niebá iuż hac Matre beatus, á w tym przez ascetyczną expressyą X. Krászewski S. J. pobozną ceremonią, zfatygowáne STANISŁAWA nogi nie ták umyć, iák ucáłowáć pokornym usiłuie sercem, Vestigia tua osculîs humilimîs lambo. GruszSpos E2v. ▲ umyć nogi: Co masz czynić, Judaszu, czyńże już co prędzej, Bo się nazad Żydowie upomnią pieniędzy. Idź, kędy masz iść, droga czeka cię otwarta, Masz kałauza: lepszy być nie może nad czarta. Nogiś umył, na gałąź więc by się nie bawić; Wziąłeś na strawę chleb, lecz waruj się udawić. PotZacKuk I 558. ▲ bibl. umywać nogi »polewać komuś wodą stopy, aby okazać mu pokorę i szacunek«: Y pokory też przykład/ ktory Vcżniom swoim Pan pokażał/ w służebnicżey postáći nogi ich vmywáiąc. SmotLam 47v. Lecż Pánowie iego/ dla obiaźni Bożey w wielkiey go czći mieli/ żądáiac od niego ráczey przyczyny do Páná Bogá; ále on wody w miednice nalewał/ áby z ochotą nogi ich vmywał/ ze wszeláką pokorą posługę im prágnąc wyrządźić/ oni záśię nie dopusczáli aby im nogi vmywáć miał/ mowiąc do niego: Niechćiey oycze swięty obćiążać dusze násze. ZwierPrzykład 329. W Rzymie że był głod i drogość wielka/ Papiez tym/ ktorzy się żebráć wstydźili/ potáiemnie dostáteczne ku ich wyżywieniu pieniądze co tydźień posyłał; á pospolitym ubogim/ ktorych ośm tyśięcy było/ ná káżdy dźień chleby rozdawał/ i w soboty ubogim nogi umywał i cáłował/ i nákarmione hoynie pieniądzmi udárował. KwiatDzieje 12. [Marcjanna Koniecpolska] była to Páni ná Kościoły y ubogich nieskąpa, tamte w bogaty apparat stroiła, tych nie wymuszoną iáłmużną prowidowáła, co rok włásną ręką uszyte biáłe száty im rozdáiąc, w Wielki Czwartek wszystkich ktorych zebrać mogła częstuiąc, nogi im umywáiąc, w Wigilią zaś Bożego Národzenia, trzema ná pámiątkę y cześć JEZUSA MARYI y Jozefa też uczynność świadczyłá, szpitále obchodziła, chorych náwiedzáła, lekárstwámi z swoiey ápteczki prowidowała: w tych świątobliwych zábáwách Śmierć ią zástáła w roku 1646. NiesKor II 15. [Możni] W Wielki Piątek nogi umywáią ubogim. ChmielAteny II 638. Terodimas álbo Teromedon Krol, vulgò Han Tatarski, krwią ludzką Lwy poiący: Diomedos záś Krol Trácyi, konie krwią napawał: ATREUSZ Krol Argivorum, czyli Mycenow, Tyestesa Synow pobił, y mięsem ich tegoż Tyestesa Oyca karmił: Scyron Rożboynik nogi sobie umywáć kázał, á potym ze skáły ie zrzucał w morze: Prokrustus álbo Prokrustes drugi Rozboynik w Attyce Gości na łożko zaprosiwszy, ieżeli byli dłużśi od łożka, nog im przycinał, ieśli krotśi, náciągał [...]. ChmielAteny1755 I 972. ▲ bibl. omywać nogi (sz. zm.) »oczyszczać komuś nogi dla okazania własnej uniżoności i pokory«: Ták czyniłá Magdálená święta; A qua septem Daemonia eiecerat obaczywszy iż to nie prosty człowiek iest/ ktory ią od Diabelstwá vwolnił/ przyszłá w dom Pháryzeuszá iednego/ tedy Pan był ná bánkiećie/ y poczęłá źáłviąc zá grzechy swoie/ omywáć łzámi nogi Páńskie/ y włosámi głowy swiey oćieráć. StarKaz 468. Omywał powierzchne[!] wodą nogi zdrayce swoiego Judaszá naydobrotliwszy JEZUS; á we wnętrznie sprosne iego duszysko/ w ktorym diabeł śiedźiał/ nátchnieniem i łáską swoią/ od umyśloney złośći/ od ták szkárádnego grzechu odwodźił. SkibSnop 37. A on wszytkim tym, ktorzy ták wiele vćisku, Y biad, y trudow znieśli dla Chrystusá zysku Cerpliwie, z chęćią w drogę z Páłácu zachadzał, Y do własnego mile pokoiu wprowádzał, Omywáiąc im nogi, á głowę zbrudzoną, Y zárosłą włosámi wyochędożoną Czyniąc; y rożne, ktore ku Bogu z miłośći Pochodzą, wyświadczáiąc onym vczynnośći. DamKuligKról 253.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ na nogach postawić: ◆ chodzić na czyich nogach: Z tey tedy nowey przyczyny/ á co większa niech będzie) zá pilną proźbą moią/ niechciey się, WM. iuż dáley wymawiáć. Pleb. Iać iáko więc mowią/ nie chodzę na Biskupich nogach/ Otrzymawa zezwolenie od Księdzá. OpalŁRoz B3. ◆ bibl. myć komuś nogi (sz. zm.) »odpuszczać grzechy«: Z Ianowym Orłem niech będzie na Niebie/ Sám w Niebo wleci y zaniesie Ciebie/ Gdy nogi myjesz Sługom Bożym/ swoie Nogi oczyszczasz w Niebieskie pokoie. BaranLut 342.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Kto dobrzé chodzi/ koszt nogámi nágrodzi. KnAd 377. ● (war.) Koń cudny y dobry/ ma mieć te seść sztuk. Cudne trzy: Kark/ Nogę/ Oko. Dobre trzy sztuki/ Wolną gębę/ Pewne nogi/ Czułość. PienHip 6. Koń ma być czuły/ nog pewnych/ y gęby wolney. RysProv 43. ● Kto nogami máło chodzi/ językiem/ ábo vszymá sobié nágrodzi. KnAd 390.