◆
Związki frazeologiczne:
◆
wywrócić oczy:
◆
bierzmem w oczach komuś coś jest »coś komuś przeszkadza, coś kogoś razi«:
Które gdy głosem pakta czytają tłumacze, słucha Dziurdzi, co mniemał, że tylko haracze były w nich a daniny, gdy inaczej widzi, swojej zewnątrz potwarzy i dumy się wstydzi. Reiżom jednak swoim przepisać ich każe, co by mu bierzmem w oczach, twarzą nie ukaże, pióra cicho opuszcza i od tej minuty one wyszumiwają we łbie mu trybuty. TwarSLegK 158.
Jeśli o równość idzie i tytuły, Czemuż dawniejsze w tem się nie poczuły Wielki [!] i naszy przodkowie? Ach! my mędrszy dopiero synowie. Tylkoli, tylko bierzmem w oczach komu Cudze te światła i ozdoby domu? Bez książąt, co na to tak biją, Niechaj świętą razem rwą unią. TwarSRytTur 98.
◆
na oczy coś komuś wyrzucać:
◆
wlepić w coś oczy:
◆
strach komuś w oczy puścić »przestraszyć kogoś«:
[...] pod zasłoną wprawienia w rezę rządu domowego, uczyniwszy, co się z kim zda i strach wszystkim dopiero w oczy puściwszy, extremae servitutis iugum na karki nasze snadniej było włożyć. AktaPozn I/1 338.
◆
przekładać przed oczy:
◆
oczy wypłakać:
◆
snem śmiertelnym zawrzeć oko »umrzeć«:
PasPam 245.
◆
zawiązał komuś oczy niewstyd »ktoś nie wstydzi się swojego nagannego postępowania«:
Hey komu Bog iest miły y kogo obchodzi Ta nieczesc Chrystusowa? komu się niegodzi Oyczyzny byc odrodkiem? niezawiązał komu Oczu niewstyd? Zabiegay cięszkiemu pogromu Zawczasu. DrobOpow 47.
◆
z oka nie spuścić kogoś »mieć baczenie, pilnować«:
Iuz tedy mię obadwa z oka niespuscili. PasPam 220.
◆
łaskawym na kogoś wejrzeć okiem:
◆
strach z wielkimi oczami »strach, który wyolbrzymia niebezpieczeństwo«:
Na to parzchnął od śmiechu, y strach go z wielkiemi oczyma odleciał. KonSRoz 74.
◆
oko zaprószyć:
◆
oczy zamydlić:
◆
oczy czym zarzucać:
◆
oko czym zarzucić:
◆
nie zamrużone oko:
◆
zaigrać oko:
◆
oczy wytrzeszczać:
◆
pokazać się na oko:
◆
z niezamarszczonym okiem:
◆
w czyichś oczach mieć powagę »być poważanym, szanowanym przez kogoś«:
Ze zas osoba moia woczach WMM Pana nie ma iako [...] WMMPan mienisz powagi Coz ztym czynić?. PasPam 137v.
◆
nie mieć wstydu w oczach »nie wstydzić się swojego postępowania«:
Gdy ten co chce bogatym bydz chce bydz y prętko Dla tego perfas nefas bierze sie do złota Nie maiąc ani cnoty ani wstydu w oczach [...]. OpalKSat 40.
◆
kogoś oczy bolą »komuś ciężko patrzeć«:
A zuchwały Koziołek biega iako cyga Co wybornieysze ziołka ząbkami przystrzyga Na co Wilka, z krzewiny patrząc oczy bolą Gdyby nie psi iuszby mu zganieł tą swawolą [...]. PotWoj 174.
[...] na to oczy bolą, Co z boską i z kościelną nie zgadza się wolą, Że nazbyt przestrugując zamierzone fugi, Przenosimy, co Panu należy, na sługi. PotFraszBrück II 9.
◆
zawiązać oczy niewstydem »nie wstydzić się swojego nagannego postępowania«:
[...] zawiązawszy oczy Niewstydem gmin Krzyzakow oslep się potoczy Na Polską krew slachetną [...]. DrobOpow 77.
◆
strach komuś w oczy poszedł »ktoś się przestraszył«:
Wielki by i tej rozbieżały rozpuście strach w oczy poszedł, kiedyby się obyczaj nalazł, jakoby sądy spraw kryminalnych sporzej odprawować się mogły [...]. AktaPozn I/1 405.
◆
coś komuś przed oczyma lata »ktoś się czuje tak, jakby coś widział«:
To wezgłowko było Zuzánny oney świętey/ gdy śmierć kámienna przed oczymá iey latáłá. BirkNiedz 119.
Skoro náwet usłyszy trąbę/ mowi: Vah; to iest/ tryumf mu przed oczyma lata na ten czás/ gdy przygody nástępuią. BirkNiedz 124.
◆
mydlić czyjeś oczy (
sz. zm.),
mydlić komuś oczy (
sz. zm.) »celowo wprowadzać kogoś w błąd, przekonując do własnych racji«:
Vkázuie X. Skárgá/ że ono słowo było Bogiem. A miał tego dowieść/ że iest tymże Bogiem co y Oćiec. Abo się tedy co raz zápomina/ X. Skár. co ná tákiego Káznodźieię nie przystoi: ábo ludźiom oczy mydli/ dowodząc tego/ czego raczy; á ták to vdawáiąc iákoby tego dowiodł/ czego ma dowieść. MoskorzZaw 23.
Gdzież owo, czym wielkiemu onemu orszakowi naszemu oczy mydlono, że K. J. M. wszystko chętnie uczynić miał? AktaPozn I/1 335.
Nie tędy M. X. K. Mydlisz w. m. ludźiom oczy/ y Sofistika/ choć nie bárzo subtelną nárabiasz. GosławOdp 61.
Około tego pismá P. M. biegáiąc/ śiłá philozophuie/ mydląc oczy sobie y drugim Aryanom. SkarMes 53.
Nie ták dla podánia sposobu do wyćiągánia Essenciey z rzeczy przyrodzonych/ iáko dla przypátrzenia y wybaczenia wielo y prożnomownośći/ tych Niebopiekielnych Mistrzow/ ktorzy wiele obiecuią/ á máło ábo nic nie czynią dobrego y skutecznego/ tylko ápárencie iákieś/ ktorymi oczy/ y rozumy ludzkie mydlą/ y słowy podáią. SyrZiel 333.
Ale rozumem ia się kieruię. W támtych káwałkách zgołá nie czuię/ Iedno chleb prosty/ ktorym nam mydli/ Ten bacchant oczy/ ktorym nas śidli. TajRad B3.
Czym nam chcąc oczy mydlić, wywodzono w nocy, Których z wielką prezentą, z wielką pompą rano Imo naszych szałasze w obóz wprowadzano. PotWoj1924 312.
Iuristámi po Trybunałách włoczyć sie/ y vczyć/ ábyś ladá czego niemowił y ludziom oczu niemydlił/ záwodząc ich sumnienia/ twierdząc z niewiádomośći praw/ że oczárách y czárownicách/ niemász nic opisanego w práwách Polskich/ y przetosz wolno káżdemu/ iako sobie wymyśli z nimi postępowáć. WisCzar 50.
Gdzie omomiciele — Z sobą polskim językiem mowiąc bardzo wiele — Włochowi mydlą oczy, lub już omomiony Swojej własnej za swoje nie przyznaje żony. KorczWiz 99.
Jednak Henryk w Rzymie u Klemensa stárał się o rozwod; w Francyi szukał Teologow y ich wielkiemi korumpowáł pieniędzmi, aby co napisali przeciw temu Małżeństwu, żeby to udawszy za zdanie wszystkich pierwszych Akademii, czymby mydlił oczy ludziom, inquantùm by Rzym nie pozwolił, iako iuż zmiarkował. ChmielAteny IV 93.
◆
mydlenie oczu »celowe wprowadzanie kogoś w błąd przez przekonywanie do własnych racji«:
Ci [Maciejowscy] jakby się za ślachtę udać starali się i dla mydlenia oczu ludziom kupieli tylko spłacheć dlate[g]o w Maciejowicach pod Szydłowęm, aby gniazdęm swym zwali to, na ktorym Mateusz siedział. TrepNekLib 221.
◆
łaskawym na kogoś oglądać się okiem:
◆
mieć na coś pilne oko:
◆
łaskawym okiem:
◆
obejrzeć się okiem miłosierdzia:
◆
gołe oko »oko bez przyrządów optycznych«:
[Szkła powiększajace] naydrobnieysze atomiki, gołemu niewidome oku, odkrywaią. BystrzInfRóżn Y3v.