1.w funkcji zwrotnej »powierzchownie oczyścić się z brudu przy użyciu wody lub innego płynu albo roztworu wody ze środkami myjącymi; polać się wodą, opłukać się«:
Rekcja: z czego; w czym
Omywszy się od stopy aż do wierzchu głowy, Do hipogryfa [Astolf] bieży, co czeka gotowy.ArKochOrlCz III73. Tegoż roku S. Florydus Herculaná Męczenniká vczeń zá cżásu Totyle/ 13. Listopádá pomiera/ do niego Laurenty przez sen wzbudzony tymi słowy/ Laurenty pośpiesz bo Florydus wjchodźi[!]/ z drugimi Biskupy ná vsługę przybiegł/ był vczniem S. Herculaná wespoł z Błog. Amáncyuszem/ y słynął cudy. Wodą/ ktorą ręce vmywał pokropiwszy śię wieśniak chory bárzo/ ozdrowiał/ á Eugubinus śláchćić zbył bolu srogi[eg]o w ocżách omywszj[!] śię z kubká Biskupiego.WęgrzPosag66-67. Omywam [...] Omyłem śię [...].Kn628. Nie długo było mowić potrzebá, porwał go záraz czárt y wyniosł w gorę, y lecąc z nim záprowádźił ná iákieś bágniská, gdźie nie po lekku zrzućił, ledwie żyw ow, gdy się y umázał, y krwie zbroczył, dográbał się iákiegoś zrzodłá, tám się omył, á potym cáły rok od stráchu trząsł się, to go ná koniec przywiodło, iż Zákonnikiem został, świát porzućiwszy.PopławStół367. Omywam co [...] omyć śię. sich abwaschen. se laver.T III1238. [...] do ciebie Stoiku Mówię, że gdy o jednym za ledwie kwartniku Odarty, bez pieniędzy, bez dworu y ludu, Idziesz do łażni chcąc się zbyć licznego brudu, Y gdy jeden mizerny zatobą się włóczy Kryśpinus, co się twoich paradoxow uczy. Gdy ci ludzie wybaczą, że przeciw powadze Królewskiey jedziesz, chcąc się zgrubey omyć sadze Więc y mnie przyjaciele niech dobrzy wybaczą. Gdy jaką wemnię[!] winę y słabość obaczą [...].HorMatSat45.
▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe:
▲ omyć się łzami »zapłakać«: wyszedszy z dworu [Piotr] gorzko płákał. áza od ládá wiátrzyku od niewiásty nie záchwiáł? nie znam człowieká. áza nie był wybieláł y nie omył się łzámi? Pánie ty wiesz że ćię miłuię.BaranMiara47.
◼ Przenośnie:
◼ Między tymi iest naypięknieysze słońce, ale wdzęcznieysze kiedy po ciemnych obłokach, uprzykrzoney niepogodzie, i posępnym powietrzu, z błękitnych Oceanu nurtow, iako z kompieli iakiey omywszy się, powstaie, á posławszy przed sobą złotą Jutrzeńkę, dzień pożądany wydaie, który okropne wypędzaiąc cienie, światłością swoią i wdziękiem, wdzięczny barzo czyni widok [...].KryszStat158.
◼ Vczynił tám Namiestnikiem swoim nieiákiego Misser Romiro d: Oro, Człowieká okrutnego/ y nielutośćiwego/ ktory w krotkim czáśie/ przez gwałt y okrućieństwo/ vstánowił rzeczy Páná swoiego ták/ iáko życzył. Ale ledwo tego dźiełá dokończył/ kiedy Xiąże[!] ná vgłáskánie podrażnionego pospolstwá/ y chcąc winę złych rządow z śiebie zwálić/ y omyć się z opiniey/ ktorą poczęli mieć nie dobrą o iego osobie y postępkách/ krwią Páná Administrátorá/ iákoby on to z własnego domysłu robił/ kázał go ná sztuki rozśiekáć/ y ták wystawić ná oczy pospolstwá/ położywszy przy nim káwałek drewná/ y noż zákrwáwiony.RicWielJMon98.
◼ O Cieplicách NAypewnieysze Letheyskie Cieplice/ nisz czyie/ Wszytkich Chorob zápomni/ kto się w nich omyie.GawDworz116.
◼ Tám to bywa że álbo więźnie ich pobiią/ Albo się też Owczarze we krwi ich omyią/ Bo iuż tam o reszt[!] idźie więźniom vtrapionym/ Więc się áż do gardł biią/ w nocnym starćiu onym/ Kędy iesli wygráią/ żywnośći nábrawszy/ Bieżą wdrogę/ gdźie inszym śladem się vdawszy.PaszkMrDzieje121.
2.w funkcji zwrotnej »symbolicznie oczyścić się z win poprzez polanie się wodą«:
Rekcja: czego ‖ z czego; czym
Tátárzyn też by nawiętszą niecnotę zrobił/ gdy się wszytkiego omyie/ wolen.CzyżAlf72. IEsliby też kto jadł co zdechłego/ álbo od zwierzá rozszárpánego/ ták domá zrodzony/ jáko przychodźień/ tedy upierze száty swoje/ y omyje śię wodą/ á niecżystym będźie áż do wiecżorá: potym czysty będźie.BGKpł18, 15. 10. Iesliby był miedzy wámi kto/ coby był niecżystym z przygody nocney/ wynidźie zá Oboz/ á nie wroći śię do niego: 11. A ku wiecżorowi omyje śię wodą/ á po záśćiu słońcá/ wnidźie do Obozu.BGPwt23, 10-11. Zwiedziona tonę, jednak przecię w czystej Cnocie chcę pływać w wodzie przeźroczystej. Jeślim jest godna, jeśli mię kochacie, O piękne Nimfy, co w wodach mieszkacie, Dajcie, niechaj się z tej zmazy omyję, A ten niewdzięcznik niech przeze mnie żyje!BorzNaw189. Drugie się zowie Giuzel, to iest kąpánie w łáźńi/ y obmyćie ćiáłá wszytkiego/ ktorego záżywáią po spráwie Małżeńskiey/ y iákimkolwiek vczynku ćielesnym/ lubo też po nocnym zmázániu. Poki się ktory nie omyie/ názywáią go Dźiunub, co znáczy człowieká/ ktorego Modlitwy są obmierźione przed Bogie[m]/ y z ktorym się nie trzebá nikomu pospolitowáć.RicWielJMon191. Tenże iescże mowi: Zaden o sobie niechay nie mowi/ áby miał być prozen grzechu/ gdyż Chrystus przyszedł ku lecżeniu grzechow: iesli się zá nas Chrystus omył/ y owszem nas w ćiele swoim omył. Jeden się ochrzćił/ ále wszystkich omył.KraPos63v.
◆ Związki frazeologiczne:
◆ omyć się chrztem »ochrzcić się, przyjąć wiarę chrześcijańską«: [Klorynda] przed śmierćią prży ostátniem tchnieniu/ Náwroćiłá się/ y Krztem się omyłá [...].TasKochGoff299.
3.przen.w funkcji zwrotnej »w religiach: oczyścić się z win«:
Rekcja: z czego; w czym
A ná tę świnię to rzekę: By wżdy ludźie począwszy być nabożnymi w te świętá/ y ták torchę się omywszy/ znowu w toż błoto nie leźli: ábo/ by wżdy tych sámych świąt ná wszelákiey rozpuśćie pospolićie nie trawili.GosławOdp73. Teraz wszedszy do tego Kośćiołá Bożego/ vsłyszałem głos Izáisza Proroká gdy czytano/ ále więcey głos Boży w nim mowiący/ gdźie ták mowi: Omyyćie sie/ á czystymi bądźćie/ oddalayćie złość myśli wászych od oczu moich.ZwierPrzykład36. Kto tedy Konfessyą odpráwiwszy z skruchą serdeczną y z żalem zá popełnione niepráwośći/ do tego stołu Pańskiego przystąpi/ otrzyma wszytkich grzechow swoich oczyszczenie doskonáłe/ ták iákoby się w źrzodle omył z błotá niepráwośći swoich.StarKaz42. Tákim też sposobem/ mowi Rabanus, y w kośćiele Chrystusowym/ nie ma bydź nikt przypuszczony do pożywánia tego Báránká niepokalánego/ áżby się pierwey omył przez krzest święty z grzechu pierworodnego.StarKaz53. Aby káżdy wierny/ omywszy się w ieźierze pokuty świętey/ y łez prawdźiwych/ mogł przystępowáć do tego stołu iego świętego.StarKaz76. Wołam! Wołam i głośno wykrzykam: Żydowskiej złej nauki dzisia się wyrzekam. Już nie „Chawej” lec[!] „Prze Bóg”! Serce moje mdleje Nieustannie, poki swej łaski Bog nie wleje. Żałosne, lec[!] prawdziwe dziś serce me wyje, Ryczeć bedzie, póki się wiarą nie omyje!DialŚwiętOkoń198. On [Bóg] woła przez Proroká ná káżdego z ludu Leżącego w grzechách, ták: Omyyćie się z brudu, Bądźćie czystemi; wászych myśli prozne złośći Odrzucćie precz ná stronę, od mey oblicznośći, Vczćie się dobrze czynić.DamKuligKról264. Kędy źrzodło/ á wody w nim nie mász; tám iest błoto y błędu y grzechu: tám się nie omyiesz/ pomáżesz ráczey.BirkRus31. 16. Omyyćie sie, czystymi bądźćie, odéymćie złość myśli wászych od oczu moich: przestáńćie źle czynić: 17. Uczćie sie dobrze czynić: szukayćie sądu, wspomagayćie ućiśnionego, czynćie spráwiedliwość śieroćie, brońćie wdowy. BWIz1, 16-17.