Słownik XVII wieku

Słowniki:
Kn, T, L (XVI-XVIII), SWil, SW, SJP notują
SStp, SXVI nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1621-1643

Formy: bezok. płatać; ~ cz. ter. lp 1. os. płatam; 3. os. płata; lm 3. os. płatają; ~ cz. prze. lp m 3. os. płatał; ż 3. os. płatała; lm mos 3. os. płatali; ~ im. wsp. płatając; ~ nieos. cz. prze. płatano

Znaczenia:

1. »rozcinać, rozszczepiać, rąbać co wzdłuż, ciąć na kawałki, płaty, szczególnie mięso, rybę, zwierzę; zadawać cios powodujący ranę«:

Rekcja: kogo co

Płatam rybę/ spráwiam [...] propriè wywnętrzam. Exentero piscem [...] Exosso [...] Piscis exossatus vix palpitat. Kn 708. Porzę zięmię/ drzéwo/ skórę/ etc. Perstringo terram aratro [...] Porzę/ rozbieram/ płatam/ otwieram żywe bydlę. ducitur autem fissiculo a fisso iecoris, de quo Cicer. v. Rospádliná 1. Kn 781. Rozpłatáć rybę/ v. Płatam 1. Kn 931. Spráwiam ryby/ v. Płatam. Kn 1050. Tráfiło się/ iż kupili sobie rybę morską ná obiad/ ktorą mąż sam płatáiąc/ nálazł w księcu perłę ták drogą/ iż przedawszy ią kupcowi/ sto rázy więcey wziął/ niżeli były owe pieniądze/ ktore rozdáłá byłá żoná iego między vbogie. StarKaz II, 153. Kucharz/ y wárzy rozmáite potráwy; Ptaki oskubuje wprzod/ y wywnątrza; Ryby oczesuje/ y płata; niektore mięso słoniną spikuję [!]/ záżywájąc Spikulcá; Zájące obeymuje. KomDobrOrb 135. Ládá prosię wezmą, ukolą go, przedcię kwiczy, gęmbą się rátuie; á rybá by naywiększa, choć ią czeszą, płatáią, kárbuią, będzie i pieczoną, i wárzoną, nic nie mowi, áni piśnie, chybá że oko zápluśnie. MłodzKaz III, 290. Tyś białogłowá w-domu wychowána, ániś postałá w-froncymerze Herodá, bá i niewiem ieżeli znasz odźwierną Káifaszową, zabáwá twoiá pomoc mężowi Rybakowi, płatáć rybki, oskrobywáć sobie, ieść mu też nágotowáć, i synom twoim i tego, zátym, nie znasz ty dworu P. IEZUSOWEGO. MłodzKaz II, 331. [...] Tedy wszytkich Collegow zebráwszy [Jupiter] do siebie, Táki w srogim dekrecie nápisał ártykuł, Zeby Prometheuszá, ná Kaukázie przykuł, Zeláznym Merkuryusz łańcuchem á co dzień, Zeby Orzeł do niego przylátuiąc głodzien, Ostrym w bolesnych piersiách nosem serce płatał, Ktoreby zaś do iutrá, czás nocny zálátał. PotPocz 10. Każdy się ozwáł, kto był w tym komplecie, Dusza przypádła zaiącem pod skibę, Rádaby tysiąc plag wzieła po grzbiecie, Albo żeby ią płátano zá rybę, Niżeli świecić oczyma przed sądem, Máiąc twárz sprośnym osypaną trądem. DrużZbiór 406. Płatam. 1) einen Fisch reissen. *2) in Stücke zerlegen/ zerschneiden; zuhauen. 1) habiller un poisson; le vuider & fendre; écailler un poisson & la mettre en piéces. 2) couper, mettre en piéces. 1) płatać rybę. *2) płatam (rozbieram na części, na członki) bydlę zarznięte. T III 1393. Płatam. 1) einen Fisch reissen. *2) in Stücke zerlegen/ zerschneiden; zuhauen. 1) habiller un poisson; le vuider & fendre; écailler un poisson & la mettre en piéces. 2) couper, mettre en piéces. 1) płatać rybę. *2) płatam (rozbieram na części, na członki) bydlę zarznięte. T III 1393.

◼ Przenośnie: ◼ Ledwo się słonce ięło nad ziemię podnosic kaze woysku wychodzic, kaze szturm ogłosić Do Kozackich Taborow: lub zysk, lubo strata Tak mu pomsta, tak mu gniew serce wPiersiach płata Chocby wszytkim Turkom byc dzisia naPrzedpieklu byle dobyc Kozakow [...]. PotWoj 101. ◼ Niemasz Tyranna gorzey rzekę kata, Nad umysł człeczy gdy się na złe uda, Wewnątrz w nim serce, zwierzchu ciało płata, Iusz oko zawsze smutne, twarz tam chuda [...]. PotSyl 16. ◼ Káżdy tę Tarcz grzechámi nieczystemi płata, Co dzień práwie, y rzadko kto pokutą łata, Pánie: przez żołcią z octem mąconc kielichy, Powlecz miłosierdziem swym, grzechow nászych Szychy. PotPocz 48.

2.przen. »bić, gromić, zadawać klęskę; robić krzywdę«:

Rekcja: kogo co

[...] rzuciła się Kawalerya Polska y Chłopstwo w Sztuki płatała, tak heroicznie, że krwią puszczobną pieniły się Pola trupami zawalone. HistBun 5. [...] a uciekaiących iednych wstawy, Przerwy y błota napędzali, drugich Szablami płatali, ktorey utarczki było aż do nocy. HistBun 7v. Iak wszelką siłą zgromionego swiata Na spolny nierząd, Rzym sam siebie płata. LucChrośPhar 1. Takie prawota wynurzała zale, Lecz starcy ciezey na swe skarzą lata Ze na domowe chowały ich fale Znich zatym ieden pomniąc Rzymskie fata Nie wmnieyszym wten czas bylismy opale Kiedy Teutonow, y Lybią płata Maryusz; w Rzymie tryumfuie potem Przed Syllą zycia gdzies obroni błotem. LucChrośPhar 34.