Słownik XVII wieku

Słowniki:
SStp, L, SWil, SW, SJP notują
SXVI (?), Kn (?), T (?) nie notują

Formy: lp M. m pański; ż pańska; D. m pańskiego; ż pańskiej; n pańskiego; B. m nżyw pański; żyw pańskiego; ż pańską; n pańskie; N. m pańskim // pańskiem; Ms. ż pańskiej; lm M. nmos pańskie; D. pańskich

Znaczenia:

1. »związany z panem, właściwy panu, władcy, monarsze, właścicielowi, chlebodawcy itp.«: Domownicy poddani iuz mnie tam własnie zawłasnego Syna mieli Panskiego. PasPam 75. Kozdy wswą. kozdy w nogi. Oprocz niektorych a bardzo Nie wielu poczciwych y dobrych Senatorow y Panow ktorzy albo Panskiego trzymali się Boku albo Woyska. PasPam 133v. Merita WMSCi w swoiey panskiey chować będzie [król] pamięci y wszelaką nagradzac się będzie wdzięcznoscią. PasPam 142. Skorom usłyszał Imię W KMSCi Pana M. Młego. Że to iest zwolą y iego Panskiem roskazem Niebroniłęm się. PasPam 149. Wdzięcznieysza iest zawsze z ust Panskich nizeli przez kanclerzow awizacyia. PasPam 223v. Iako z Rękawa wysypały się Woiewodztwa Woyska Wielkie Poczty Panskie, Piechoty zgoła Ludzi bardzo pięknych y wiele. PasPam 230.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ bankiet pański: Bánkietow też páńskich poddáni y niewolnicy więcey máią záżyć niźli rękodáyni słudzy y wolni. PetrSEk 10. ▲ gęba pańska »wybredne, delikatne podniebienie«: Gębá délikacká/ páńska/ Palatum doctum et eruditum. Kn 187. gęba delikacka, pańska. delicates Maul. une langue fine; goût délicat, excellent. T III 369. ▲ łaska pańska: Wyznawszy wszystko dobrowolnie będzie y Łaska Panska będą y Promocyie. PasPam 144.

2. »boży«: Wołaią Swiątnice Panskie od Nich pocałey Polszcze zprofanowano. PasPam 57v. To samym było switaniem w Dzien Narodzenia Panskiego. PasPam 58v. Snieg i mroz na W Niebo w Stąpienie Panskie. PasPam 178v marg..

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ bankiet pański: Dwá rázy o godziech y známięnitym bánkiecie Páńskim w Ewángeliey świętey czytamy. StarKaz II, 472. ▲ arfista pański: Ten troski nie znał/ kogo oná [kobza] uweseli. Y po grzebieniuć słyszę komu iest wesoło [...] Arphistá páński Muzyk niech się też ozowie/ Y po tym [Dawidzie] kiedyś w plęsy chodzili Zydowie. MorszHRoz B4v. Także z mądrych magistrow naszych mąż wsławiony Nauką [Barlaam], iako z iakiey wysokiey ambony Też pieśń z Arfistą Pańskiem, gra. DamKuligKról 108. ▲ arka Pańska: Izraelczycy z Iozuem wodzem swoim/ nosząc Arkę Pańską około miasta Ierycho/ modlili się idąc. StarKaz II, 264. SETIM Drzewo [...] zadney nie podległe korrupcyi. Z tego Drzewa Bog roskazał Arkę Pańską y inne porobić naczynia. ChmielAteny1755 I I, 542. ▲ adwent pański: Przed Adwentem tedy Pańskim głosy tylo kościół słyszał: przyszedł Pan potym/ y widział go sámego. BirkNiedz 36. ▲ rok pański »wyrażenie tradycyjne: określony, wymieniony rok po narodzeniu Chrystusa«: Roku Panskiego 1657. Mielismy woynę Węgierską. PasPam 52. Rok Panski 1667. Przyiechałęm do Rodzicow na całą zimę do Węgrzynowic. PasPam 215.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ dzień Pański »niedziela«: Byłem w Duchu w dzień Pański, y słyszałem zá sobą głos wielki, jáko trąbey. NT Ap 1, 10.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ budynek pański: Dwa Chory z sobą w dzięcznie naprzemiany Spiewały [...] Y dali tęn Hymn wdzięcznęmi słodzili Głosy, tak długo az go do konczyli: A mąz Sędziwy [Bóg] acz Vszy nie głodne Ma takich dzwiękow, przęcie na Łagodne, Te piesni idzie,w wnet oney dobie Koscioł wspaniały da widziec Liobie. [marg.] Ozdobę budynkow Panskich, Kto poymie? OblJasGór 141v-141v marg. ▲ chałupa pańska: Jest ogrodnikow 6, czterech w chałupach pańskich mieszkają. OpisKról 417. ▲ cud Pański (sz. zm.), cudo Pańskie: Zbiera oczy po wsytkim świecie Psálmistá ś. áby obaczyły Cudá Páńskie/ ktore Pan czyni z ziemią swoią [...]. BirkOboz 55. Obaczywszy się tedy bydź uzdrowionym/ pocznie on trędowáty dzięki oddáwáć Panu padszy na twarz swoię/ y to cudo Páńskie pocznie przed ludem wszytkim wysławiáć. StarKaz 273. Mowi Theophylactus: kiedy Fáruzowie i Skrybowie Pańskie cuda taxowali, niewiástá prosta i zdrády niemáiąca, one wielbi. MłodzKaz III, 266. ▲ niełaska pańska: [...] z pewney okázyey nie wygodzić Páńskiey intentiey, urázić Páná, y z wielkiem Urzędnikiem Rzeczyposp: poróźnić mi się przyszło, y grożącemu nie łáską Páńską, odpowiedzieć publice, Wolę strátę fortun, niż Wiáry. LubJMan 7. ▲ modlitwa pańska »Ojcze nasz«: Nic inszego ábowiem nád wámi nie mówiłám / ieno modlitwę Páńską ábo Pacierz / y Kredo/ ábo skłądek wyznania wiáry chrześciáńskiey/ á záraz uzdrowieni iesteście. SpInZąbMłot 241.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Iárząbek Páński ptak/ á chłopska potrawa. RysProv V, 2.