W TRAKCIE OPRACOWANIA Data ostatniej modyfikacji: 24.03.2016
PACHNĄĆ, *PACHNIEĆ czas. ndk
Słowniki:
SXVI (pachnąć), Kn (pachnę), T (pachnę), L (pachnąć), SWil (pachnąć), SW (pachnąć, pachnieć), SJP (pachnąć, pachnieć) notują
SStp nie notują
Formy: bezok. pachnąć; ~ cz. ter. lp 1. os. pachnę; 3. os. pachnie; lm 3. os. pachną; ~ cz. prze. lp m 3. os. pachnął; ż 3. os. pachnęła; n 3. os. pachnęło; pachło; lm nmos 3. os. pachnęły; ~ cz. przy. złoż. lp ż 3. os. pachnąć będzie; ~ tr. przyp. lp ż 3. os. pachnęłoby; lm nmos 3. os. pachnęłyby
Znaczenia:
1. »mieć, wydzielać przyjemny zazwyczaj zapach, aromat, woń«:
Rekcja: komu; czym
Nieochędoztwo zaś z pach jego jako studnia plugawa pachło. SaadiOtwSGul 73. Izali one wody [...] nie trąciełyby y nie pachnęłyby wapnem [gdyby po nim płynęły]. SykstCiepl 86. Pachnę/ oleo, exspiro, reddo, exhalo odorem [...] Pachnę czym. SzyrDict 281. Pomnicie co mowi stary Poeta ze więc skorupa Ktora się Swieza bedąc napiie smrodliwey tłustosci Iusz nigdy nie wycuchnie ani pachnąc będzie. OpalKSat 3. SATYRA V. Na Oycow ktorzy złym przykładem Synow psuią. Sieła sie Mikołaiu moy drogi takowych Rzeczy Vnasznaydzie ktore nieforemnie Pachnąć muszą złey sławy smrodem. OpalKSat 38. Sieła sie Mikołaiu moy drogi takowych Rzeczy Vnasznaydzie ktore nieforemnie Pachnąć muszą złey sławy smrodem napusczone Ktorychsie własne dzieci od swych własnych Oycow Vczą. OpalKSat K 38. Kiedym chorował na katar we Lwowie, po całym dniu nie widywałaś mię Wć, a jakem zszedł na dół do łóżka, toś Wć zaraz wołała, że "dla Boga, śmierdzi to łóżko!" A niedawno poduszka pachnęła, na której sypiano. SobJListy 308.
◆ Związki frazeologiczne: ◆ wódka pachniąca: Do tey polewki przyley [...] wodki Rożánney przedniey pachniącey Cynámonowey, oboygá po pułtory kwáterki, konfektu Rożowego, łotow sześć. VadeMed 311-312. ◆ coś pachnie komuś »coś nęci kogoś«: Wszeci to bardziey pachnie kancellaryia nizeli Woyna. PasPam 114.
● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Własne Záięcze łáyno/ ni śmierdzi ni pachnie. RysProv XVI, 8. ● Nalepiey pachnié/ kto záwszé pięknié pachnié. KnAd 633. Nié pięknié pachnié/ kto záwszé pięknié pachnié. KnAd 633. ● Piękny kwiaték á nié pachnié/ smáku nié pytay. KnAd 832. ● Páńska proźbá zá roskazánie stoi/ ábo roskazániem pachnié. KnAd 820.
2.przen. »przypominać, kojarzyć się, przywodzić na myśl; być zapowiedzią czego«:
Rekcja: czym
Słowa ie[go] niezachodzieły w nicze[m] honoru me[go] tylko raczy contempte[m] iakiemsi pachneły, ktory poszanowanie[m] publiczne[m] zawsze bywa nagradzany. OssZPam 31. Poważ się o co tákowego/ coby to szubienicą pachnęło/ y czci straceniem/ będą cię mieć ludzie zá delionaká. BirkEgz 30. Gárdłem to pachnié. Kn 185. Polszczyzná/ Sermo Polonicus [...] Polszczyzną pachnié twa Łáciná/ Włoszczyzná/ [...] Idioma Polonicum [...] Idiotismus Polonicus [...] Sermo vulgaris. Kn 767. Prochu y wszystkiego takze zywnosci miec nad zamiar [...] niz gdyby tego wszystkiego a mianowicie ludzi nie dostawało, co by samo upadkiem y zgubą oblęzonym pachnęło. NarArch 134. A zasz to takie procedery niegarłem pachną. PasPam 136v. Ta Funkcyia Tysiącami pachnie y z wielką sławą. PasPam 160. Co że pachło Bałwochwalstwem [igrzyska pod posągiem cesarzowej], albo, że BOGU bardziey służyło, S. JAN CHRYZOSTOM, chciał znieść. ChmielAteny II 462-463.
# Użycia metajęzykowe: # Verba [...] opiekam się, pachnę, rządzę, száfuię, świádczę, władam, ablativo juguntur. WojnaInst 131
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
PACHNIĄCY, PACHNĄCY
im. przym. czyn.
Formy: st. równy lp M. m pachnący // pachniący; ż pachniąca; n pachnące // pachniące; D. ż pachniącej; n pachniącego // pachnącego; C. m pachniącemu; B. m pachniący // pachnący; ż pachniącą; N. ż pachnącą; Ms. m pachniącym; lm M. nmos pachniące // pachnące; D. pachnących // pachniących; B. nmos pachniące // pachnące; N. pachniącemi // pachnącemi; Ms. pachniących; ~ st. wyższy lp D. m pachniątszego; ~ st. najwyższy lp D. m napachniątszego; lm D. napachniątszych
Znaczenia:
hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicjiMaiąc w ręku co ślicznie pachnącego by nie wiem jako rozgniewanego i srogiego konia łacniuchno uspokoi i do siebie skłoni. DorHipTur 12. Obmywszy wodą ciepłą z zioły jakiemi pachnącemi warzoną, wysusz go [stadnika], i prześcieradłem i guniami przykryj [...] nie ruszając go do prace. DorHipTur 41. Wziąwszy Gałbanu co naprzednieyszego y nachędoższego styraku co napachniątszego [...] po łocie. SyrZiel 211. Tákże ryby do pieczenia bywáią nim nátkáne, iáko Pietruszką ábo Máieranem ábo y innymi pachniącemi ziołámi. SyrZiel 379. Przy wierzchu prącia kwiát chochołáty, ábo kłosowáty. Listu ostrzeyszego y pachniątszégo/ niźli Miętki pospolitey prostey [opis mięty kędzierzawej]. SyrZiel 1135. Wziąć kwiatkow żołtych [bukwicy]/ y co napachniątszych/ rurki spodnie precz odstrzyznąwszy/ vtłuc ie. SyrZiel 1425. Szum z drzew pachnących Sny czynił łágodne. TasKochGoff 269. Vyrzeli pyszny ogrod/ w niem [...] Kwiecie bárwiste/ y zioła pachnące. TasKochGoff 399. Jáko tę pachniącą Anyołom SS. y Bogu Rożą do siebie Bog pościągnął y do Zakonu Dominiká S. wprowádził y między oblubienice swe poczytác raczył. OkolNiebo 80. Pachniączÿ Olidus. SłowPolŁac 49. Tej [Liliodorze] fiołki barwiste i pachniące zioła Koronę dla świetnego zgotowały czoła. ZimSRoks 18. Ślimaki [...] które w sadách przy ziołách pachniących wieszáią się z przypráwámi/ to iest z pieprzem/ solą/ másłem/ rozenkámi zgotowáne/ zdrowe są. HercBan 40. Jeszcze ma insze rożności [ser] dziurkowáty wielki/ nie ták prędko zwietrzeie/ y rzadki lepszy ániżeli gęsty y zgnieciony/ wdzięcznie pachniący/ ániżeli ktory stárą słoniną trąci/ miernie słony/ ániżeli nie solony. HercBan 44. "Idźcież szczęśliwi przez wszelkiego boju! Idźcie, a stańcie na porcie w pokoju!' Tak nas pożegnał, a potym wielkiego Wywieść rozkazał wołu rogatego W plecionym wieńcu, który był dokoła Głowy urobion z pachniącego zioła. BorzNaw 93. Tam mię wspomaga dąb chaoński cieniem [...] I lipa, matka pachniącej patoki. MorszAUtwKuk 158-159. Z niemym y martwym spráwá/ á spráwá przegráną páchniącá. WojszDiar 238. Wdzięczny zápách, y wyborne Sprzęty odkryte wszytkich przytomnych w pokoiu Vweselą, po onym zle pachniącym gnoiu. DamKuligKról 40. Przyczyná tey choroby iest [...] materya osobliwym sposobem w macicy zkorumpowána lubo samá przez się lubo z przyczyn powierzchownych, iáko z zápachu rzeczy pachniących, Pizmá, Zibetu, Ambry. CompMed 612. Pierwey bowiem człowiek [...] woni zapáchu lilii [...] A potym sądzi, y zdánie formuie: [...] że pachniąca lilia. BystrzInfCosm F3. Żadne podobno prezerwatywy, żadne pachnące oleyki, żadne posilaiące medycyny do przedłużenia życia nie pomogły. DanOstSwada VI, 7. W Chinach tákże znayduią się bez rogow JELENIE, máiące przeciw pępká iákiś guz, ták pachnący, iáko Moschus, lub Zbytek aliás Pizmo. ChmielAteny1755 I 474. CEDR Drzewo wysoko, prościusieńko, gładko, bez sęków rośnie, záwsze zielone, gory lubiące, twárde, páchnące bardzo, do iáłowcowego podobne Drzewá. ChmielAteny1755 I 538.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:
▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ rumień pachniący: Rumien psi ábo śmierdzący. Rozdział 97. Cotula foetida: Amarisca. Comomilla syl. Foetida. Kröttendil. RUmien psi z káżdey miáry [rumnu] pachniącemu ták iest podobny/ że też częstokroć ich wielu sámym pozorem oszukawa/ rozumieiąc go zá [rumien] pachniący. SyrZiel 803. ▲ bot. zwiesinosek wielki pachnący, zwiesinosek wielki pachniący »rodzaj szałwii«: Zwiśinosek wielki pachnący [...]. SyrZiel 766. WIelki zwiéśinosek/ ktory [wielkim zwiesinoskiem] pachniącym/ y Szałwią płonną/ Szałwią ś. Iáná/ Szałwią leśną wonną zowiemy [...] iest wonnośći bárdzo przyjemney y miłey. SyrZiel 766. Zwiéśinosék wiélki pachnący. Szałwia ś. Ianá. [Sclarea, Matrisylua, [...] [Herba S. Ioannis, Officin. [...]. Kn 1456. Zwiéśinosek wielki pachnący; szałwia świętego Iana. (sclarea, matris sylva) [...] Scharlach. toutebonne, ormin qu'on cultive aux jardis. T III 3058.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Autor: Red.