Słownik XVII wieku

Słowniki:
notują

Formy: lp M. pachołek; D. pachołka; C. pachołkowi; pachołku; B. uż. żyw. pachołka; N. pachołkiem; Ms. pachołku; ~ lm M. uż. osob. pachołcy; uż. nosob. pachołki; D. pachołków; C. pachołkom; B. uż. osob. pachołków; uż. nosob. pachołki; N. pachołkami; pachołki; Ms. pachołkach

Znaczenia:

1. »człowiek niższego stanu a. uboższy szlachcic używany do posług, towarzyszący panu również w czasie wojny, sługa; szeregowy żołnierz«: Pánowie co wołáli kart/ grę obieráią/ Jedni w Mąkę/ drudzy się w Zelándá zmawiáią: Ci záś w iednę trzydzieśći/ á owi w Prymirę/ Rozmáitą y chudzi tną Pácholcy birę. W kupki/ w kozer y w Szfánclá: á ktoraś tám duszá Wywabia w zákrytego/ z każką śmiáłą Ruszá. MorszHRoz C2v. Gdzieś tákiego Przywileiu dostáł/ áby tobie niecnotą wolno być á páchołku twemu nie wolno. StarPopr 38. Zápisał/ Bog mu zápłáć/ dobrze vczynił/ wolno mu to było rozdárowáć między páchołki/ wolno przegráć. SzemGrat 133. Páchołék przed pánem idący/ v. Dworzánin Kn 657. Páchołék zá pánem idący. Pedisequus: Affecta. Affectator alicuius [...] v. Sługá. Giérmék. Kn 657. Mają też ciż urzędnicy — podsędek i z starejszemi — wezwać do siebie pp. stygarów, i tak ci urzędnicy mają na robotę k. jmci obierać godnie i dobre pachołki, aby ci, którzy chcą brać łój królewski, żądali miejsca; gdzieby któren miał robić za magistra, tamże urząd obaczywszy, iż godzien taki z łojem robić, ma mu być naznaczone miejsce i tam ma mieć naukę, jako się ma zachować przeciw robocie i dorębie, tak długo, aż rozdawszy wszystkie 121 łojów. InsGór 1642 20. SATYRA IV. Na Sługi nie do vsługi y na Posługacze wszelkiey conditiey A cosz ci potych Pachołkach Chcesz aby tylko ieden na drugiego patrzeł Vsługi mniey im więcey takich posługaczow OpalKSat 35. Tak owi thorzowie y dobrym Pachołkom byli serce zepsuli. PasPam 54. Kozdy z Pachołkow trzyma ow snop słomy przed sobą Towarzystwo zas w Pancerzach tylko niektorzy tez z kałkanami. PasPam 58v. Przesiadłęm się [...] na mego Myszkę kazawszy Pachołkowi co na nim siedział wędrować nazad. PasPam 94v. Żem był w szarym kontuszu nie ufał mi rozumiejąc że iaki pachołek hołota ktorych sie oni nay bardziey boią. PasPam 97. Moy tez Czeladnik iego Pachołka w łeb ciąn. PasPam 181. Jako z chudego pachołka prędko panem został, tak w krótkim bardzo czasie do mizernej wrócił się fortuny. ZawiszaPam 256. Z pod lekkich chorągwi towarzystwo i pachołcy, parkan tymczasem wycinali. ZawiszaPam 313. Xiądz Stanisław Kaszkowic [...] Kostke podszedł [...] ktoremu Kostka Napierski Vwierziwszy do Ząmku go z Pachołki wpuscic kazał. KomonDziej 148v. Tegoz Roku Martyn Portasz albo Dzigoszyk ze Wsi Bytrzyc z Wegier Zboycza Sławny z Pawłem Bratem swoim a Pachołkami Dwudziestu piąciema po Zywieckim Panstwie y inszych okolicznych Panstwach Zboystwem swym bardzo graszował. KomonDziej 201.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ pachołek pocztowy: Páchołek Pocztowy nie młodszy, nád dwádzieściá dwie lat, nie stárszy nád pięćdziesiąt. FredKon 78. ▲ chudy pachołek »niezamożny szlachcic, biedak«: ROSKOSZ wesoła páni w złotorytey száćie Jdzie iáko paw stroyna. Jeśli iey nie znaćie/ Pyszna iest/ bo się trudno doćisnąć chudemu Páchołku tám gdzie oná przebywa/ lecz temu Komu fortuná każe/ łácny przystęp do niey/ Ale niech wam do końcá pieie MVZA o niey. MorszHRoz Av. Rzecze Pan Adam Sieklicki niech idzie moy Wilczopolski [...] iako wiadomy mieyść bo Lublanin był Szlachcić [...] On iakos nie ochotnie podeymuie się boiąc się o konia iako Chudy Pachołek. PasPam 238v. Potym z Pana Syn chudym zostawszy páchołkiem, Często zá rownym sobie, usługuie z stołkiem. DrużZbiór 142.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Koń w dzielności/ Páchołek przy trunku/ Chárt v zaiącá. Iakim się raz pokażą, tákim ie długo rozumieć może. ŻabPol A3v.

2. »niski słupek«: Może stawáć [tablica] ábo ná ládá ławecce, álbo stołeczku, ábo pieńku, ábo też ná sámym Páchołku máiącym przypráwioną ná końcu deszczułkę ćwierciową. SolGeom II 9. PAchołkiem názywam laskę ná ktorey ma stawáć Tablicá Miernicza. SolGeom II 11. W tey Figurze 5. masz przydany wierzch páchołká EL z komorką p q b d, ná perpendykuł: y okow iego Q R Z. SolGeom III 172. Ieżelibyś chciał ważenie skoku wody odpráwić Tablicą mierniczą. Wbiy páchołká z tarczą przy brzegu w wodzie niszszey. SolArch 140.