Słownik XVII wieku

Słowniki:
notują

Formy: lp M. m albo n pacholę; D. m albo n pacholęcia; C. m albo n pacholęciu; B. m uż. żyw. pacholęcia; n pacholę; N. m albo n pacholęciem; W. m albo n pacholę; ~ lm M. m albo n uż. nosob. pacholęta; D. m albo n pacholąt; B. m albo n uż. nosob. pacholęta; N. m albo n pacholęty; Ms. m albo n pacholętach

Znaczenia:

1. »sługa, giermek, paź, pachołek«: Tamże za zamkiem pacholęta Carowej Jej Mości stali. NiemPam 78. Pod ten czas, kiedym był na Zamku z Xięciem z Pacholęty Xiązęcemi zawiodł się do Pokoju Pańskiego i grał w kostki. MasDiar 134. W Niedziele iako iest zwyczay kiedy publice Mszy król jmć Słuchać ma Szedł do koscioła zwyczayną Gwardyą Dwor i sanat wszystek nayprzod, pod ręce krola jmć dway Biskupi prowadzili, królewica tuż za królem prowadzono a pacholenta i młode za nim. MasDiar 142v. Gdy iednego czásu iáchał przez kráinę tę, w ktorey był bog Krokodyl, á iednego z páchołąt potárgnął Krokodyl, tedy wezwawszy Popow onego Krokodyla, powiedział się być bez winności ukrzywdzony. PetrSEk 40. Odpowie Dawid: [...] ciáłá pácholąt moich/ sług moich/ czyste są. BirkNiedz 28. Cłopię/ vel chłopiéc [...] vide Giérmék/ Pácholę. Kn 66. Sługá/ służebnik/ páchołek. Famulus, Pedisequus, Stator. Minister: Ministrator [...] Pedes pro famulis v. Pácholę. v. Niéwolnik. Kn 1024. Przed każdym szło dwoie pacholąt maleykich grzeczy przybranych. GollPam 17. Niżeliś począł mowić/ mniemałem/ żeś nic nie umiał; Lecz teraz widzę co umiesz! Oto Pácholętá (Uczniowie) moi [...] z ciebie się náśmiewáją. GdacPrzyd 10. Przysłał pacholąt dwudziestu Lokajow Karawanow osim było. SobTDzien 5. Xiąze pewne Francuskie miał iedne pachole Ktor[e] za iakis exces rozgo wybić kazał. MikSil 175. Pacholę. [...] 2) Dienstjunge [...] garçon, valet qui fert fon maitre. ** pacholę dworskie; paź. ein Page. un page. T III 1305.

2. »młody chłopiec, dziecko«: Rozgania [...] {trojajest] puchlinę [...] Sámiec więtszy w otrokách mnieyszy w pácholętách. SyrZiel 761. Pacholę wyciągniony [z wody] obiema rękoma się u siedzących ułapiwszy, cicho siedział. SaadiOtwSGul 216. Nie wyiął mieczá, bo się bał, bo ieszcze pácholęciem młodym był. BirkNiedz 127. Pácholę/ chłopiéc. Puer. Alij pueri alias literas attulerunt. Kn 657. Przez cáły tydniowy dekurs widzieć było wielką woynę miedzy obrzydłym y stárym kłamcą onym/ á miedzy pobożnym Oycem Zinowiusem/ o pácholęcia onego. KalCuda 258. Málowano go [Kupidyna] pácholęciem nágim, skrzydlastym, z łukiem, y sáydakiem. OvOtwWPrzem 27. Chrystus Pan [...] postáwiwszy w posrzodku uczniow swoich pácholę iedno/ powiedziáł im/ iż ieśli się nie stániecie iáko to pácholę máłe/ nie wnidziecie do krolestwá niebieskiego. StarKaz 357. Chodź ty sám me Pácholę/ ucz się wybornego z tey Książki dosyć jásney języká Polskiego. DobrGram 4 nlb.. Mowiono o jákieysi apparicejey álbo widzeniu Anielskim/ że się niektorey białey głowie Anioł był ukazał álbo widzieć dał w osobie jákiegoś máłego Pácholęciá z máłą brodką/ w białey koszulce. GdacPrzyd 22. Iuż stroie niewieście Kładzie nań! [matka] zruć o mężne pácholę. żruć z siebie. ClaudUstHist 131. Łatwo w siedmioletnym wyczytac pacholęciu cnotę y swywole dalszego wieku. MikSil 54. Pacholę. 1) junger Kerl [...] jeune garçon; garçonnet. T III 1305.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ izraelskie pacholę: Takeś niekiedy wyrwał z ostatniej trudności Izraelskie pacholę z brackiej okrutności, Gdy zazdrością ujęci niechcieli go żywić. GrochWiersze 119.

◼ Przenośnie: ◼ Izalim wam nie mowił tymi słowy: niegrzeszcie przeciw pácholęciu? á nieusłucháliście: Otoż teraz krwie jego z rąk naszych szukáją. BG Rdz 42, 22.