Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »modlitwa chrześcijan, zbiór modlitw, pacierz«: Wiem ja, zaco tak często paciorki miewacie, Zato, że tylko jednę rzecz potrzebną macie. Bo co po pięknej twarzy, co po pięknym oku, Gdybyście też nie mieli owej rzeczy w kroku. NaborWierWir I 319. [...] Dobryć jest Pan Bog, odpuśći on mnie to wszytko, gdy się spowiádáć będę przy śmierći: ábo też przyszedszy do zgrzybiáłey stárośći páciorki mówić będę [...] . StarKaz 161. Przypomniałem idąc, żem wiele opuśćił z paćiorkow y nabozeństw niektorych. BanHist 39. Podobno Dawidzie odmowiwszy swoie paciorki, expedycyie odpráwiwszy, znowuś się położył? MłodzKaz 135. Gdzie iako czeczotka, Załosne przed swey Dyanny Figorą, Paciorki szepce; zkąd rodem devotka? Spytawszy, iakby więcey nie chciał wiedziec, Wstac iey y kazepodle siebie siedziec. Widzi zewpadła Fascelina wbłędy, Animuie się przecię iako moze. PotSyl 81. [Chciałem] Uwieść ciało i duszę z tego świata szumu, Usiadszy na paciorkach, w miejscu kędy cichym; Tedym kaptur na głowę wziął, zostawszy mnichem. PotFraszBrück I 264. Przynoszęć pióro wzięte skrzydła: Co muza zdole, starością wystydła; Przy tym pokorne do Boga paciorki- Licheć prezenty dla królewskiej corki. Darmo fortunę ubogi szamoce: Nie mając złota, musi nieść owoce. PotFrasz5Kuk III 380. [...] Gdzie wzięta dziecinka od nas nauczyłaby sie i paciorku i wiary ś. katolickiej i za czasem moglibyśmy providere kawalera w domu, teraz miedzy dwiema aniołkami królewicowej jm. przybyłaby trzecia aniołkiem; [...]. SarPam 216. Maiąc Swiec pare na Lichtarzach na to zrobionych zapalonych, mowiac po iednym Paciorku czyniąc to na wiekszą Czesc y Chwałe P. Bogu. KomonDziej 131. [...] Przyjemniejszy Mu bywał jeden prostaczka paciorek albo ów głupiuchny: to Tobie, to mnie, z Panem Bogiem przez przykopę podział aniżeli wszytkie razem seraficzne z tytułu i druku swojego bez serca modlitwy, hymny i nabożeństwa nasze. MałpaCzłow 208.

2. »koralik w różańcu«: A iáko my paciorki mamy w ręku/ ábychmy Rożáncá świętego niepomylili: ták on áby nie zmylił discyplin tych/ ktore zmierzył in holocaustum [...]. BirkSkar 19. [...] kto ná krzyżyk przy Páciorkách przysięgał Pánu Substitutowi nieboszczykowi? LubJMan 69. Możesz Wm.M.M. Pan vfać tey Osobie, bo nie tylko listem swoim, ktoregom kopią posłał, dáię Wm.M.M. Panu assecuracyą, ále co większa, wyiąwszy z kieszenie Paciorki, przy ktorych był krzyżyk, położyłá pálce nánim, y przysięgáłá ná to, co w Assecuracyey nápisano. LubJMan 70. Paciorki mi wszytkie ocierano o kolumnę Christi. WojszDiar 123.

3. »niewielka gałka, koralik ze szkła, minerału, drewna, itp., zwykle z otworem umożliwiającym nanizanie na nitkę«: Ziółko [...] którego nasienie iest podobne ogonowi niedźwiádkowemu/ skąd ma imię Greckie: ábo páciorkom głogowym na sznurek náwdziewánym [...]. SyrZiel 153. Niektorzy naściebawszy Piwoniowych ziarnek na sznurek/ ná szyikę dzieciom záwieszaią miásto paciorkow/ przeciw teyże chorobie pomienioney [kadukowi] . SyrZiel 786. Kiedyby ze dżdżów, które w Maju zwykły chodzić, Z każdéj krople miała się jedna perła rodzić, Na cóżby się towary podlejsze przydały, I gdzieby się paciorki proste przedawały? SaadiOtwSGul 227. Paciorki kosciane subtelne barzo. ArchRadziw 64/7. Paciorki koralowe w baryłeczkę podługowate. ArchRadziw 176/27. Decimka czarna u ktorey Paciorek 7 Xiązęcia Imci Sierotki. ArchRadziw 176/4. Miey paciorki białe przezroczyste proste, szklane. SekrWyj 60. Paciorki alabastrowe okrągłe, tu i owdźie po bokach zpiłuią na nierownosći, według upodobania. SekrWyj 61. Tę[masę] ślifuią, poleruią rozne tabliczki na ktorych obrazy maluią i paciorki kosztowne robią. SekrWyj 95. Nakoniec trochą oliwy napuśc dłoń, i w niey paciorki otrzyy á będą czerwone. SekrWyj 100. Białogłowy u niższey wárgi záwieszone noszą iakieś gałki, czyli paciorki. [Targ niewolników w Kairze]. ChmielAteny II 652. Rękaby moia długo prożnowała, Jakby chciał ślepy wdziać paciorki na nić. DrużZbiór 346. Naylepsze gałki są kościáne, álbo szkláne páciorki, woskiem dziurki pozátykawszy. VadeMed 186.

PACIORKI ndm.

Znaczenia:

»sznur koralików służący do odliczania modlitw, różaniec«: [...] W to, o nieunoszone zwierciadło patrzajcie, A czasu poki płynie, radzę zażywajcie. Potym godzina minie; gdy kwiatu nie stało. Starej twarzy już będzie z paciorki przystało [...]. NaborWierWir I 301. Koroná/ koronká. v. Rożániéc. Paciorki. Kn . Páciorki na ktorych się modlą/ koronka/ Precatorij globuli. SzyrDict 281. Ma bydz reka trzymaiąca paciorki. Na Heł[mie] Czło[wiek] złozywszy recze trzyma paciorki iako by się modleł. HerbOr 606. Chodkiewicz: z ktorego niech kazdy bierze wzorki Prosto zposcieli: Ksiązki, wziąwszy i Paciorki Tam szedł kedy go Kapłan czeka u Ołtarza I Stwiercy Swemu chwałę codzienną powtarza Zaprzeszłą noc dziękuje, na dzien się Porucza Bo mu razem y Starość y Słabość dokucza. PotWoj 98. Będzie czasem u drugiego cnotá w książkach, w paciorkách, bo iákiego modlenia się wiek. MłodzKaz IV, 320. Po obiedzie prezentowano mi wszystkie splendory w téj kaplicy zostające, jako to: miseczkę N. Panny z któréj jadała, pieluszki któremi Pana Jezusa spowijała, sukienkę z wełny, w któréj z domkiem swoim do Loretu przybyła; o to wszystko ocieraliśmy rozmaite paciorki i agnuszki, także wzięliśmy wody, którą miseczkę ksiądz opłukiwał. ZawiszaPam 86. Wszystek sprzęt widzieć było, ziemia miasto łoszka, paciorki do modlenia, y instrumenta do umartwienia ciała. NiesKor II 196. W ręce iedney paciorki trzymaiąc, w drugiey gromnicę, á często powtarzaiąc JEZUS MARYA, żyć Bogu począł. NiesKor II 668. Bierze paciorki, sto ścieszek udepce, W rękách pacierze, w ucho diabeł szepce. DrużZbiór 541. W samym Mieście LORETANSKIM długo iedná ciągnie się ulica [...] w ktorey same Paciorki, y rzeczy do dewocyi służące [...] przedają. ChmielAteny1755 I 172. Koń Morski [...] Z Zebow zaś formuią Krzyżyki y Paciorki, aliás Koronki, Rożance. ChmielAteny1755 I 477. Paciorki do modlenia, rosen krancz. BierSłowa 128.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]