Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: PAIZ, PAIŻ || *PAIŻA, *PAISZ, *PAHYŻ, *PAGIZ

Słowniki:
Kn (paiż), T (paiż, paiża), L (paiż, paiża; XVII, XVIII), SWil (paiż, paiża), SW (paiż, paiża), SJP (paiż, paiża) notują
SStp, SXVI nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1607

Formy: lp M. ż paiża; m albo ż paiż // paiz; D. m paiża; ż paiże; B. m albo ż uż. nżyw. pahyż // paiż // paisz; N. m paiżem; ż paiżą // paizą; ~ lm M. m albo ż uż. (n)osob. paize // pagize; D. m pagizów; B. m albo ż uż. (n)osob. paiże // paize // paisze; N. m paizy; m albo ż paiżami

Etymologia: <węg. paizs>

Znaczenia:

»mała tarcza rycerza konnego, puklerz«: A stań przy cney Wolności czcąc oney Koronę/ Skąd mi dáć nie przepomnisz Páhyż ná złą stronę. JurkWan D2v. On [Argant] mu [Ottonowi] paiż wprzod á zbroię potem, zá iednem rázem ostrem przebił grotem. TasKochGoff 141. Pod tysiąc Turkow beło z paiżámi. TasKochGoff 247. Paisz ná rámię przywiązał/ y rázem Száblę śmiertelną przypasał do boku. TasKochGoff . Pieszo szedł tákże/ głowę obwárowáł Hełmem/ á piersi páiżą zákrywał. TasKochGoff . Wszytek był w karacenie, paiz na ramieniu Hełm na głowie, V boku miecz miał na rzemieniu. ArKochOrl . Páiż / idem Tarcza. Kn 661. Pagizow siedm. ArchRadziw 1638 . A jak mu wrodzona chęć zatrąbi do koni, Harce zwodzi i z grotem do paiże goni. MorszAUtwKuk 314. Tosz nasię zbroię bierze y Swietne Paize. PotWoj 77. Pierwey Pallas potoczne rzeczy przekładała Teraz dzidy paize Bellona przyznała. DrobOpow 15. Ewrytas tez prowadzi pułki policzone Miesięcznemi paizy swietno ustroione. DrobOpow 42. Zapłoną sztakiety Ogniem paize nucą tyranskie mutety. DrobOpow 117. Albo tak źle Polacy? Dwie koronie w trumnę, Dwie na tron. Niech z tym nową stawiają kolumnę, Że nie zawsze Jan stoi z Maryą pod krzyżem Tamten ojczyznę swoim zaszczyci paiżem; Ta, ponieważ jelenie bezobawy rodzą, Sprawi, że nam trucizny żadne nie zaszkodzą. PotFraszBrück II 311. Dzidy pagize Szyszaki pancerze Drzewa tulą się kolczułki kancerze [...] nie pewne Thronow krolewskich azyle MikSil 66.

◼ Przenośnie: ◼ Tákci pozny wiek świátu, wszytkiego ubliża, Zeby miał pisać dziełá twoiego Páiża, Y gdybyś się był w ten czas Wielki Ianie rodzieł, Kiedy Homerus piorem Argonauty wodzieł. PotPocz .