Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »zgodny z poczuciem piękna; sprawiający miłe wrażenie, budzący zachwyt, podziw; chwalebny, zacny«: Koscioły tam bardzo piękne ktore przed tym bywały katolickie nabozenstwo tez pięknieysze nizeli u naszych Polskich Kalwinistow. PasPam 56. Było niebardzo zimno y pogody były piękne. PasPam 61v. Stanął Pułk krolewski w Hartuzęn [Aarhusen] Miescie pięknym. PasPam 62v. Zlac wodę w garnek [...] za pułgodziny z siędzie się sol bardzo piękna. PasPam 65v. Koscioł sąm tak piękny y wspaniały że mu rownego nigdzie w Polszcze nie widzę. PasPam 77v. Pamiętam Uraniburgum Strukturą Cudownie piękną y w Mieyscu bardzo Spokoynym do obrony. PasPam 77v. Suknie choc naypięknieysze kazano robić krotko. PasPam 79-79v. Staneliśmy tedy pod kozie rady na trzy Niedziele przed Swiątkami woysko piekne y dobre. PasPam 87v. Chrest wziąłem mu piękny bardzo, było na oprawie zedwadziescia Czerwonych złotych. PasPam 95v. Wzacnym y starozytnym zrodzona [panna] Domu przy tak pięknych od Natury Sobie konferowanych przymiotach [...] Szczęsliwosci wszystkie Swiata tego dobrowolnie rzuca. PasPam 281v-282.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ piękna rzecz:

2. »dobry gatunkowo; doborowy, urodziwy; odpowiedni, dogodny«: Kiedy wyciągną tego [ryb] okrutne mnostwo to ktore się mnie naypięknieysze widzą y naylepsze są złe. PasPam 65. Wszystko Woysko tedy na nas uciekało. Biy że teraz ktory się podoba wybieray to piękny to ieszcze pięknieyszy. PasPam 95. Gdy bym był miał wtęn czas aby iednego czeladnika przy sobie mogł by był iako nay pięknieyszych Rumakow nawybierać. PasPam 96. Nagrodził mi P. Bog mego gniadego, dał mi za niego inszego gniadego bardzo pięknego konia. PasPam 96v. Człowiek to był grzeczny powazny urody bardzo piękney. PasPam 170. Sąm Radziwiłł Bogusław miał z Sobą Ludzi z osm Tysięcy bardzo pięknych. PasPam 230. Miał z Sobą gość Charcicę piękną. PasPam 252v. Charty były y piękne y rosłe a przytym tak rącze. PasPam 256.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ piękne budownictwo »sztuka wznoszenia przede wszystkim kościołów, pałaców«: Tablica okazuie okryślone Gzemsy w starożytności używane, których piękny kształt nikt nie może odmienić bez wpadnienia w gust barbarzyński, co się iściło na Gotach, bezecne w tym rodzaiu czyniących rzeczy, ile że iuż są w starożytności zachwalone, bywszy w pięknym Budownictwie użytemi dla wspaniałości, odmienności, i prostości swoiey. VigPorząd 10.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Bogáctwá rod i godności/ Są piękne pokrywki złości. KnAd 31.

PIĘKNA
w funkcji predykatywnej

Formy:

Znaczenia:

»jest dobrze«: Owo piękna, co powiada, że się ściska tym edyktem wolność szlachecka i powaga senatorska, gdy aż za glejtem, a k temu cum periculo poenae talionis szkodliwe rzeczy odkrywać na potentata przydzie. RespCenzCz III 322. Piękna to mieć myśl wolną. BudnyBPow 85. Y piękna to/ gdy sam Pan Hetmáni. BudnyBPow 128. Różni różnych kunsztów dokazowali, a między inszemi i to piękna była, że się ich kilka obrało, którzy z pół Renu wystrzeliwali się z łuków po kilka razy w przód i w zad do dwu celów po obudwu brzegach ukazanych. DembPrzew 93. Czy mnie sromotna chybnie Palámedá winić: A wam piękna z nim to co należało czynić? OvŻebrMet 324 [314]. Zostaniesz Lutrem asz tu będzie piękna zony dobrać a Duszę stracić. PasPam 75v. Aleć i na Śreniawie, wierę, z nią nie szpetnie: Co dalej, to piękniejsza, choć tak długoletnie, Jako naród i orzeł sarmacki jest stary, Pławi w niebo dzieł i cnót rycerskich towary. PotSielKuk I 116. Ieśli záś według swoich oczu dobieráć będźiesz sobie Zony to naypięknieysza: Niech oná komu będźie szpetna/ kiedy tobie piękna: Dla tegosz ia kończąc o urodźie/ tákąć rádę dáię: explikując ci owo zwyczáyne przysłowie/ ktore się każe żenic oczymá y uszymá. GorzWol 14. Ieśli záś wyższego/ nád swoy/ stanu Zonę poymiesz/ piękna to [...]. GorzWol 19 [16]. A zatym kto szlachćicowi drogę chce koniecznie tamować do promocyi, czyć nie directè, iakiem dotąd mowił, contra aeqvalitatem peccat? y piękna to iest, y godźi śię, abyśmy sami szlachta takim applaudowali sentymentom? KonSRoz 22.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]