Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »substancja o przyjemnym zapachu pozyskiwana od niektórych zwierząt, takich jak piżmowiec albo piżmowół«: Miał też iednę bestyą w klatce/ ktora gdy ią drażniono Piżmo czyniłá/ kupiec go nie dawał/ iedno ile złotá záważyło. Pizmo drogie. BreyWargPereg 49. Lecz jak inszym swe pachnie, tak też Samusiowi Zdał się smród jego brzydki podobny piżmowi. RamMKolKomKontr 265. Skoro po dosic długim czasie koniec dała Drogim pizmom ktoremi sie perfumowała Kiedy był czas y słuszna nadeszła godzina Ze wszyscy spali ze nie słychac nic Alcina Cicho z swego pokoiu sama tylko wyszła. ArKochOrl 67. Chceszli tę máść wonną mieć/ przyłoż piżmá trochę/ ábo zybetu. PedSleszTajem 16. Piżmo/ [...] Moschus. Odoramenti species ex tumore seu vomica vmbilici animalis Indici, vnicornis, capreae, similis, dicitur id à Gorraeo Animal moschi, Dorcas moschi, Caprea Indica. [...] Aliud est Zybét. [...]. Kn 705. Nos tyle/ ile piżmá/ ámbry/ y perfumy w zapách kosztowne. ZłoteJarzmo 24. DO Wirszow przy Węgrzynie miewąm Wenę ráczą Powącháć/ bárdźi kuflem/ niźli Piżmem trącą. KochProżnEp 42. Częstom y Bogow, ażebyś był zdrowy, Błágáłá; paląc popioł bursztynowy, Y przy modlitwách czyniła ofiáry, Dáiąc kádźidłá, piżmá, wonie, páry. OvChrośRoz 13. Co żywo wierzy, że ona żołądek utwierdza, serce wzmaga i krzepi, zmysły konfortuje, wzrok i rzeźwość do roboty sposobi, konkokcyją i apetyt naprawia, wiatr i niezdrowe powietrze odraża, nad wszelkie piżma i perfumy osobliwiej pachnie, zgoła żyć bez niej niepodobna. MałpaCzłow 199. Nie trzebá Arábskiemi Ciáłá bálsamami: Nie trzebá Sábeyskiemi námászczáć piżmámi: Dosyć z trumny wonnośći ná przytomnych biie, Ktorą wydáią hoynie Herbowne LILIE. LeliwaHrab F2v. WEś sadłá Kápłoniego, wypłocz go kilkákroć wodką Rożáną, przyday do niego oleyku Cynámonowego, trochę, piżmá, y Ambry, po trosze, zmięszay, smáruy bok lewy, Kámforá ná szyi noszona, wielom pomaga. CompMed 176. Weźmi Korźenia Ptaszy Zob, Albo Cyperi rotundi, Czarnuszki, Benzoes, Bursztynu, Storacis, Fiałkowego Korźenia, każdego 2. Łoty. Pizmu, połćwierći Łota. BeimJelMed 352. Geografia Generalna y partykularna W PROWINCYI SUCHEN rodzi się Xe ieden zwierz noszący Moschum; vulgò Bisem, po naszemu Piżmo, albo Zybet. ChmielAteny IV 537. Boiąc się, by zaś rowna przygoda niestała, Piżmem Psom nápuszczaią odbyt suto, daią Jnstrukcyą, y Posłow znowu wysyłaią. Ci wnet idą, przystępu proszą, przystęp dany, Zaśiędźie Oćiec Bogow, Pan nád świata Pany, Y wstrząśnie gromem, á tu drżeć wszystko poczyna, Psy zaś ktorych nágłego strwożyła przyczyna Grzmotu; wnet z piżmem smrody zmieszane puszczaią. MinRyt IV 52. Piżmo. Bisam, Zibet. du musque. § piżmo iest zśiadła krew z woreczka zwierzęćia piżmowego. T III . Weź dobrey przepalaney różaney wody funt, albo dwa, wley ią w flaszę z szeroką szyią, napełniy listkami świeżey róży, zatkay dobrze flaszę woskiem, y obwiąź pargaminem albo pęcherzem, postaw na Słońcu, niech tak stoi przez Miesiąc, albo 6. tygodni; potym wley wody w inną flaszę, a odważywszy do każdego funta wody, włoż dwa grana piżma wschodniego, y zatkay dobrze. AlletzAlb 226.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ piżmo aleksandryjskie: [...] do tego przydáć wybornego y przedniego Piżmá Alexándriyskiego własnego/ nie fałszowáneg[o]. SyrZiel 606.

◼ Przenośnie: ◼ Zastałem zaś w domu nowin dość zgryźliwych, którym jako człek umiejący zabiegać, dam radę onym, piżmem dnia jutrzejszego ukontentowawszy, bo nie są godne innej za niegodziwe planty rekonpensy. RadziwHDiar 88.

2. »roślina zielna o silnej woni, stosowana w lecznictwie, wrotycz pospolity; Tanacetum vulgare«: Weźmi Skorek wnętrznych cynámonowych vncyą iednę/ Imbieru poł vnciey/ Gwoźdźikow kramnych/ Vstnego piżmá/ oboygá po dwu drágmách/ Rayskich źiarn śrzednich drágmy trzy/ Gáłgánu/ Muszkatowego kwiátu/ oboyga po połtorey drágmy/ Pieprzu długiego drágmę iednę/ Nárdy Indiyskiey/ Listu Indiyskiego/ oboygá po poł drágmy/ Cukru białego funt ieden/ Winá czerwonego trzy kwarty. PedSleszTajem 394. Piżemko/ vstne piżmo/ źiele iest/ Moschatela, moscata herba, moscocarium, vel moscardinum. Est autem prima geranii species. PedSleszTajem 418.