Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »taki, który ma pewne cechy wspólne z kimś lub czymś innym«: Jak [koń] ku śniegowi, białością podobny, bez żadnej zmazy, tak też i Król i Książę czystego sumnienia, szczerości, sprawiedliwości całej i bez nagany być ma. DorHipTur 19. Owo [glistnik jaskółcze ziele] Lubczykowemu liściu kształe[m] y barwą napodobnieysze. SyrZiel 103. Był nádto málarz ieden [...] troiáką chorobą złożony. Bárwę ábowiem ná sobie miał podobnieyszą umárłemu/ niż żywemu/ głuchy był z wielkiey części/ y bárzo bełkotliwy. SpInZąbMłot 294. Piorunowi podobien iest Krol káżdy/ Książę/ pan iáki bogáty. BirkNiedz 33. A przy tym akcie będę się gotował, Jakbym cię w gębkę rumianą całował I usta barwą koralu podobne, Barzo nadobne. SzlichWierszeWir I 178. Y przyszłá száráńcza ná wszystkę ziemię Egipską/ y przypádłá ná wszystkie gránice Egipskie bárzo cięszka: przed tym nie było tey podobney száráńczy/ y po niey nie będzie tákowá. BG Wj 10, 14. Biádá/ bo wielki jest ten dzień/ ták/ że mu nie było podobnego; ale jakiżkolwiek jest czás vtrapienia Jákobowego/ przecię z niego wybáwiony będzie. BG Jr 30, 7. Człowiekowi podobnemu tobie/ niezbożność twojá zászkodzi: á Synowi człowieczemu pomoże spráwiedliwość twojá. BG Hi 35, 8. Barszczowy/ barszczowi podobny [...] barszczowem kształtem/ ábo liściu barszczowemu podobnem szyciem/ ryciem. Kn 15. Ja [...] ludzi wiele podobnych wzrostem świętemu y teraz żyiących nalazłem/ Tych ktorym świętego assimiluię/ opuściwszy to przypominam/ iż lat pułpiątnasta temu/ iako Swięty ten żył. KalCuda 70. Ktorą [ziemię] zmieszawszy z rzeczną syn Jápetow wodą/ Wykształtował z niey obraz podobny vrodą wszytko rządzącym Bogom [...]. OvOtwWPrzem 7. Rządzenie świata od Pana Boga/ iest podobne administracyiey krolestwa ziemskiego. StarKaz II, 526. [Ubodzy] wspomniáwszy na niewczasy/ y niedostátki/ y vtrápienia P. Iezusa oblubieńca swego iż są y bywaią tym podobnieyszemi onemu/ przetoż niewymownie cieszą się w tákich niedostatkach. BanHist 69. [...] znay że na drugi raz iako sobie postąpić w podobnych okazyiach [...]. PasPam 169v. Człowiek to był grzeczny powazny [...] do Powaznego bardzo podobien Senatora niz do Zołnierza. PasPam 170-170v. Przeczytay sobie iako się złe Consilia nadały podobnym tobie konsyliarzom [...]. PasPam 197. I ia musiała bym w tym miec Sumnienia skrupuł, gdy bym widząc W MM Pana affekt szczery, nie miała go podobnym oddawac affektem. PasPam 224. [...] podobnym był Woiewoda Malborski kompozycyią krolowi y tak zupełny tłusty. PasPam 266. Cieszy się Orzeł Polski że Syna takiego Ma Cnotą y postępkiem sobie podobnego. PasPam 269v. Folwarków zaś w każdym polu pańskich jest 3, tylko że bardziej lasowi podobniejsze są aniżeli polu. InwKal I 473. Stąd tedy łacno poznać, że dobry styl nie może być, chyba przykładem dawniejszych, i ten jest najlepszy, który dobremu najpodobniejszy. LubSArtPol III, 228. Wnidziesz na pokoj pański, pektorał we złocie, Lub ujrzysz co inszego w podobnej robocie; Widzisz srebro na służbie, na stole; jest cyna, Ołow w oknie, bez gliny nie będzie komina. PotFraszBrück II 373. Ci tylko więcey y zysku u sławy/ y mey łáski dostąpią/ ktorzy w pracach/ w trudach/ w męstwie/ w odwadze/ w dzielności/ mnie Wodzowi swemu náybliższymi/ náypodobnieyszymi się náydą [...]. BujnDroga 248. [Matka Boska] tego po nás chce/ ábysmy [...] według wrodzone[g]o prawdziwey miłości przymiotu (ktory to ma że w kim się prawdziwie serdecznie/ kocha/ y sobie poważa/ usilnie się oto stára/ áby się iáko náypodobnieyszym stał osobie ukochaney) spráwy i postępki násze ná iey wzor y wizerunk pilno miárkowali. BujnDroga 340-341. Czemu Papugá lepiey wyraża słowa ludzkie ániż ine ptastwo? Bo má podobnieyszy ięzyk do ludzkiego, szeroki, gruby, sroka, krucy, y niektorzy inni ptácy máią coś podobnego, dla tego też wyrażać słowá mogą. TylkRoz 174. W łazience jadł obiad król jm. [...] podczas którego jm. ks. Wolff jezuita przyniósł dziecię w banijej szklanej symboliczne [...] podobne bardzo do żywego [...] miał te zrobić z nauki M. Alberti. SarPam 23. Znalazł [Likogenes] tedy na iey [Agnieszki] zepsowanie sposob taki: wprowadził ią tam gdzie się Filutowie y z Zonkami swemi podobnemi takze ultaykami [!] bankietowali. HistŚwież 303. Komu się bardziej nowa moda podoba, lepsze jest zdanie atomistów, kto zaś bardziej pretenduje prawdy, Arystotelesowe zdaje się być do niej daleko podobniejsze. KowaJRozFil 46. W Mieście Furch támże in Oriente KURY są miasto pierzá, wełną obrosłe [...] W tákimże pierzu delikatnym do wełny podobnym Kury są w chinach [...]. ChmielAteny1755 I 512. Káwá iest pewna Species Bobu w Egypcie y Arabii, ktorą Arábowie Bon zażywáią. Podobną kaffę ma teraz Hollandia, pewnie z Egyptu y Arabii sposob iey siania przeiąwszy y przewiosłszy do siebie. ChmielAteny1755 I 546. podobien oycu swoiemu. er ist seinem Bater ähnlich. il tient de son Pére; il ressemble à son Pére. T III 1451.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ i tym podobny: Oto tymi swymi Antidotami/ Elenchami/ Apokkrisisami/ Lamentami/ Antigraphami/Azariaszami y tym podobnymi na krew Bratnio podżogami [straszą mnisi]. SmotEx 4v-5. Tacy odzywali się ad Regnandum konkurrenci Iak Pan kasztellan Woynicki iak Pan kasztellan Gnieznienski y insi tym podobni. A to tez y ia konkurrent. PasPam 188. Często okázya przypada w gospodárstwie wiadomości o wadze intratnych rzeczy, Woskow, Łoiow, Wełny, Cyny, y tym podobnych, ktore máłymi gwichtámi zważyć się nie pozwolą. SolArch 28. Sol to ma iż zbyteczną wilgotnością trawi, y samo mięso ściska. Záczym iż mięso zaięcze y tym podobne, sámo iuż iest suche, gdyby ie násolił nicby nie wáżyło. TylkRoz 235.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Począték dobry/ koniéc miewa podobny. KnAd 865. ● Kto z mądrymi chodzi, mądrym będzie, przyiáciel głupich, podobnym im będzie. BirkOboz 74. ● Obmowcę pokątnego/ żmij pisz podobnego. KnAd 749. ● Przyiaźń się tám mocna stáié/ gdzié podobne obyczáié. KnAd 969. ● GOUTTE [...] PODOBNI do siebie iák dwie krople wody iedna z drugą. DanKolaDyk II, 93.

2. »taki, który się do czegoś nadaje«: Gniady każdy z natury podobny do biegu długo trwającego, do skoków i do wielkich prac przychylny. DorHipTur 17. Burzy się chuć we wszystkich/ co żywo do broni/ Y podobnych do boiu ruguie się koni. TwarSLeg 18. Nawet strychy zgrzybiałe, baby niewidome I szpitalne kaliki niedołężne, chrome, Ludzie chore, do smierci, nie życia podobne, W ichże łożach rąbali [Tatarzy] na bigosy drobne. ZimBSiel 165-166. Podobnieyszy on Mydło z krupką po Zamosciu nosic nizeli krolowac. PasPam 244v. [Lament ojca nad chorym synem] weź za niego mnie, mój Panie! Niech grób jego zastępuję, a jego eliberuję! Widzisz młode lata jego - podobniejszym ja do tego! StanTrans 122.

3. »taki, jaki powinien być; taki, który wyróżnia się czymś pozytywnym«: Gdzie ieno słonce swieci nie naidzie takiego Młodzienca tak dzielnego y tak podobnego [...]. ArKochOrl 35v. Lewych skrzydeł y práwych Tátárowie bronią/ Niemniey bystrzy nátárciem iako y pogonią: Ktorych krzywym Kántymir szykuie Miesiącem Podobnieyszy urodą przed innych tysiącem. TwarSLeg 19. Była tesz Themis Bogini u Poganow, ktora ludziom rozkazowała oto prosic Bogow co rzecz iest słuszna podobna y przystoyna [...]. PotPrzyp 5v. Ze iako głodny Orzeł między Dropie wpada Grzywacza bierze Jastrząb z naywiększego stada Xiądz bespiecznie brakuie w polu cudze kopy tak on brał z ich szeregow podobnieysze chłopy. PotWoj XVI. [Miller] Tedy y drugiego Takze przysiegą Oyca zwiazanego, Jak y pierwszego wypráwił [do klasztoru] [...] Onego Bráta, co go był wyprawił Pierwey, w namiecie przy Sobie zostáwił Dotąd azbysie pod Słoncęm dzisieyszym Y ten z responsęm wrocił podobnieyszym. OblJasGór 65v. Niechay siedzi przy piecu, ospálec y gnoiek. Kto myśliwy, áni mroz, áni mu wiátr wadzi, Że się gdzie ná podobnym przesmyku zásadzi. PotPocz 104.

4. »prawdopodobny, możliwy«: Mają też ci myśliwcy i miejsca uważać w zakładaniu, a w podobniejsze zakładać. Mają i łowczego onej namięższej trąby słuchać, którą on ich obraca, kiedy mu się zda żeby za nim zakładali, kędy podobniejsze miejsca rozumie. OstrorMyślTur 50. Iesli podobne iest pánieństwo dobrowolne. Panieństwo/ ábo czystość/ troiáka iest: Pánieńska/ Wdowia/ Małżeńska. Mowię tedy/ iż czystość podobna iest/ y może ią każdy wypełnić. PetrSEk 55. Podobnieyszego do zginienia czásusmy nie mieli w mieyscu zewsząd otworzystym/ garztká ludzi/ tákimi woyski obtoczeni [...]. SzembRelWej B3. A czym teraz Xiążećiu wygodni bydź mogą, Rádźi owszem wygodzą. Tylkoby Załogą I ludźmi ich opátrzył. O! z-tey iedney sztuki, Mogłby wszytkie dowćipy i Chłopskie nauki Był zrozumieć. Bo i coż nád to pewnieyszego I zdało sie do Wiáry bydź podobnieyszego? Coby zdementowáło Arausá ktorego, Nie tylko z swey natury Páná ták dobrego, Ze im wine odpuśćił [...]. TwarSWoj 18. [Osocznik] Ma tedy soczyć w miejscach przebycia podobniejszych tych zwirząt, które się nierównie kłaść na odpoczynek zwykli, jedne w gąszczach samych, a drugie tyż przy hałym. RadziwHDiar 209. Podobny. [...] 3) wahrscheinlich. [...] vraisemblable. [...]. T III 1451.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ rzecz podobna (sz. zm.): Rzecz mało podobna takiej sumie być w skarbie na jeden raz w nędznem państwie. NiemPam 229. [Herod o Chrystusie] Jesli/ pry/ podobna rzecz: iesli to prawdziwie/ W dzieiách Oycá moiego pomnię nápisáno: Zeby dla tego człeká pomordowáć miano/ Ták wiele niemowlątek v piersi niewinnych! RożAPam 44. Lecz to rzecz podobnieysza/ iż to zacne dzieło [obróbka żelaza]/ Záraz wynálezione po Potopie było. RoźOff D3v. Co strony karety, moja panno, nową cale mi tu zrobiono w Żółkwi; bo gdzież to rzecz podobna była w karetce małej jeździć sukiennej nadstarzałej, a konie do niej jedne, coś Wć kupiła, a drugie tureckie, pewnie stojące się dwa tysiące. SobJListy 263. ▲ do wiary podobny (sz. zm.): Pomięszał nam fantazyą powieścią swą, mało jednak podobną do wiary. NiemPam 268. [...] Przybywa Młodź kwitnąca/ á wozy/ y konie Po stayniach się ruguią. Gdy w tym z Vkráiny Ledwie prziydą do wiary podobne nowiny. TwarSLeg 27. ▲ ku wierze podobny: Tak wielkiem apparatem i ledwie ku wierze Podobną gorliwością gdy się Osman bierze Poczesny przednim Moffty nad wsze starszy Hodzdzie Stanął pod Srebrnem włosem na głowie y brodzie A ufaiąc powadze swego Pastorału Tak się do Woyny owey przymowi zapału [...]. PotWoj 25. ▲ do wierzenia podobny: Iáko Rzymiánie máło podobne do wierzenia bogactwa mieli. WargRzym 24. ▲ ku wierzeniu podobny (sz. zm.): Ten koń przy dziwnych wyćwiczeniach swych te cnoty ku wierzeniu ledwo podobne miał, że sam wolno puszczony, widząc zbrojnego chłopa, ku niemu się miał, kąsając zęboma, zadem i przodem bijąc [...]. DorHipTur 21. Podobny ku wiérzęniu/ ku práwdzié. Probabilis causa, visio, probabile aliquid sit dicendo [...]. Kn 743. ▲ do prawdy podobny (sz. zm.): Tym árgumentem/ Dyabeł wiełą bárdzo dobrych rzeczy/ ktore zá vnią PP. Akádemikow z Jezuitámi bydź mogą/ przeszkádza/ bo się zda tá rzecz do prawdy bárzo podobna. SzemGrat 345. Podobny do prawdy, wahrscheinlich. BierSłowa 144. ▲ ku prawdzie podobny: [...] kto chce drugiego do ludzi zle vdáć, potrzebá áby cos podobnego ku prawdzie nąn powiádał, iesli chce áby iemu wierzono bo inaczey nic nie sprawi. SzemGrat A2v. Podobny ku wiérzęniu/ ku práwdzié. [...] Verisimilis aut veri similis narratio. Simile vero videbatur. Verisimillimum mihi videtur [...]. Kn 743. Podobny [...] 3) rzecz podobna do wiary, (ku wierze) ku prawdzie. T III 1451.

a) »taki, z którym można coś zrobić«: Okrętnik jeden obrawszy się, rzucił sobą w morze, i jednego z onych braciej, daléj na morzu będącego i mniéj do ratowania podobnego, z morza wyswobodził. SaadiOtwSGul 68. Podobny ku dostąpieniu/ wykonániu [...] Possibilis conditio [...] Fieri potest [...] Można rzécz. Kn 743. Vleczony/ i. do vleczenia podobny/ łácny. [...] Sanabilis homo [...] Sanabile vulnus [...]. Kn 1183. Nie rozumiey Práwosł. Czytelniku/ áby wszystkie Kátálogi/ y do nich wpisánych/ gdy te czytasz/ podałe[m]ci boć záledwie podobna ku poráchowaniu liczbá/ w kilku wielkich bárzo xięgách iest tych nábożnych ludzi imien [...]. KalCuda 65. Owczarnia, pod którą przyciesi pognieły i sama pochylona, do obalenia podobna. InwKal I 261. Podobny. [...] 2) möglich. [...] podobny do dostąpienia, (ku dostąpięniu) do otrzymania; podobny ku poięciu, ku zrozumieniu. T III 1451.

PODOBNA
w funkcji predykatywnej

Formy:

Znaczenia:

zwykle w zdaniach pytajnych i przeczących »jest możliwe«: Nuż łáwy tych/ ktorzy wiosły robili/ z bálek wmięsz ná stopę/ gwoźdźiámi żeláznymi iáko palec wielki miąższymi przybite były/ kotwice/ nie ná powrozách/ ale ná żeláznych łáncuchách/ żagle z zamszu y inszych skor ćiągłych/ y ćienko á subtelnie wypráwionych/ bądź dla niedostatku lnu/ y nievmieiętnośći/ iáko go vżywáć/ bądź (co do wierzenia podobnieysza) iż ná ták burzliwym Oceanie/ w ták gwałtownych y srogich wiátrách/ płoćienne nie mogłyby wytrwáć/ áni dobrze okręty prowádźić. CezWargFranc 62. Dáie mu też przodek w wielkośći lásow/ y w rozmáitośći drzew y korzeni/ ktoremi się żywią po wielu mieysc támći ludźie (iáko korzeniem Iuche ná wyspách Bárlouento/ y w Brásilu: záś korzeniem Pape w Colláo.) co iest bárzo podobna ku prawdźie/ dla złączenia wilgotnośći z ćiepłem/ ktore tám vstáwicznie trwa. BotŁęczRel I 271. Co iesliby ták było/ tedy iest podobna ku prawdźie/ iż pobliscy ludźie od Láppiey/ y od Noruegiey/ postępuiąc w rozmnożeniu swym/ y mieszkánia nábywániu/ znienagłá zábiegli áż tám. BotŁęczRel I 272. Przetoż rozumieią/ żeby miał mieć nieiákie skárby po fortecách Moskiewskiey y Iárosłáwskiey/ y ná białym ieźierze: y iest to coś ku wierze podobna; bo wielki Kniáź Iwan/ złupił z srebrá/ z kielichow/ z krzyżow/ z reliquiarzow/ wszytkę práwie Liwlántską źiemię: á przed tym też iego przodek wielki Nowogrod/ y inszy insze Páństwá y miástá łupili/ y tám bráli wielkie skárby y pieniądze. BotŁęczRel III 59. Bárźiey to podobna iest/ iż gránice Chińskie odmieniły się y przeniosły (iáko też to zá woynámi/ y zá naiázdámi Bárbárow/ tráfiáło się y gdźie indźiey) á niż żeby miásto tákie miáłó znisczeć. BotŁęczRel III 84. Dołożył tego [wierny sługa]: Poniewasz nie byłá Podobna/ zdrowie ináczey záchowáć: Abym vciekłá/ y dom opuściłá [...]. TasKochGoff 92. Wszytkich (gdy źle vczynią) skaráć nie podobna/ wszytkim záś zábronić podobna/ áby swawolnie czego nie vczynili/ poki (iáko więc mowią) kołá się nie rozbiegáią. FredJKoniec 24. Podobnali na on czas ták możnemu Pánu/ Przed ktorym drżałá wielka Azya poránu: O chwili południowey prze fortunę srogą/ Nie mieć ledwo koszulę ná sobie ubogą. TwarSLeg 29. Ná Sztych hándlowáć/ iest to towar zá towar przemięnić/ áby ták własnie towárem wielką Summę wynosyło/ iáko y zá pieniądze: więc nie będę chćiał vpośledźić ćię w tym/ ile podobna ze mnie/ ábyś też zrozumiał/ iáko się taki hándel w Regule stáwia. GorAryt 157. A czy podobna, aby moja głowa Za członkiem swoim nie miała rzec słowa? MorszAUtwKuk 224. Tego wszytkiego áni ostrość práwá, áni surowość Hetmánow nie pohámuie, bo czyli podobna, áby Hetmán zá káżdym Pułkownikiem, Pułkownik zá Rotmistrzem, Rotmistrz zá Towárzyszem, Towárzysz zá Czeládnikiem chodzić miał, y bronić mu sweywoli. FredKon 86. Jeśli to tedy była podobna mnie Kamieniec fortyfikować który jednego nie mam pieniądza, niech każdy uważy. SobJListy 226. Mnie stąd odjechać, nie skończywszy kampanii, ani się godzi, ani podobna. SobJListy 570. Śniegi tu tak srogie spadły, że się wybić z nich nie będzie podobna. A jeśli rozciecz zapadnie, to tydzień i drugi rzek przejechać będzie niepodobna [...]. SobJListy 598. Między inszemi kędy na linie chłopcy tańcowali, różne balety, kapriole barzo dziwne, iż gdybym swemi nie widział tego oczyma, ledwie by temu wierząc podobna było. BillTDiar 307. Pierwsza przestroga dobrego wychowánia dziatek iest: áby Rodzicy wiedzieli o wszystkich postęmpkách, sprawách, mowách, afektách, zkłonnościách dobrych i złych potomstwa swoiego, gdyby podobna i o myślách, áby záraz z młodości zábiegáli żeby się dzieci nie biesiły. MłodzKaz III, 8. Wierę by podobniejsza, te przez gębę fugi Między herbow szlacheckich policzyć zasługi. PotFraszBrück II 148. Niepodobna staremu długo żyć; młodemu Podobna prędko umrzeć. PotMorKuk III 329. Do Zołnierzá w Zakonie będącego, Herbu LIS [...] Lisem się pieczętuiąc, znáć że iuż syt myszy, Obłowu tego świátá, kiedy się pomniszy. Podobnieysza, bo rzadko: ktory z nich ináczy. Nie máiąc szczęścia w polu, w kaptur wlazł z rozpaczy [...]. PotPocz 109. Spiewam Wielkiego Salomoná Mowy, On Zydowskiemi, ia Polskiemi Słowy. Trudney podobno podeymę się rzeczy, Mieć rowno Muzę, y prawdę ná pieczy; Ni iey przykopcić Póétyckiem dymem, Aby się o to nie porożnić z Rzymem. Bo iák podobna chłysnąwszy z Potoka, Nie przeładowáć Słowámi Proroka? Nie przydawszy zaś; to mie zá to ieszcze Osądzą pewnie uszczypliwi wieszcze. LubSEkl 1. Czy podobna mięszkáć w zgromádzęniu, á w zgodźie? PiskorKaz 833. [...] podobnieysza było w ten czas posliznąć się, kiedy Polus arcticus więcey nizeli 3-tiam partem stellarum pociągnął był do siebie [...]. RzewKor 22. Podniosłszy tedy oczy, powiedź mi Bráćie, rzecze, czy podobna, co o ták ćięszkim Chryzeidy upadku powiadáno? UrfeRubJanAwan 95. Otworzyłá ná ostátek swe piękne oczy [Julia], y wlepiwszy ie w HIPPOLITA, ktory w tymże momenćie zdał się, że się do żyćia wracał, o iákże ćię widzę wzruszonym (rzecze) moy kochany Braćie! y czy podobnaż to, żebym ia byłá godná ták wielkiego twego żalu? AulRaczHip 10. czy podobna; podobnaż to; podobnaż to rzecz żeby. ist das möglich, dass. est-il possibile que. T III 1451. Podobnieysza do prawdy, iż wielkością rownaią się, albo przechodzą słońce, á odległość od nas nie rowną maią, poniewasz nierównie świetne nam się wydaią. BohJProg I Wstęp 7.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ ku wierze podobna, do wiary podobna: Przetoż rozumieią/ żeby [Kniaź Moskiewski] miał mieć nieiákie skárby po fortecách Moskiewskiey y Járosłáwskiey/ y na białym iezierze: y iest to coś ku wierze podobna [...]. BotŁęczRel III 59. Nie zostáłoby czásu przypomináć zabobony ich w czárách y w wieżdżbiárstwách y caerimoniae przy vmárłych ábowiem gdyż władza Brámmánnow iest bárzo stára y nawyższa v tych tám ludzi; tedy iest to ku wierze podobna iż námnożyli tych báłámuctw y plotek swych nád miárę. BotŁęczRel IV 138. A na ostatek to podobnieysza do wiary, że za pomocą Boga Krolewskie dostoieństwo y sprawiedliwa tryumfowałaby sprawa. KonSRoz 61.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Wszytko Bogu podobna, choć człeku nie zda się Wrobel proso ogánia: Wilk bárány pásie. PotPocz 147.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]