Słownik XVII wieku

Słowniki:
nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1676-1686

Formy:

Znaczenia:

»biegun, miejsce na sferze niebieskiej«: Ewander [...] otworzywszy puszkę, którą buksolą żeglarze nazywają, i zgadzać począł igły magnesowej końce ku polom niebieskim. LubSArtPol 225.

Warianty fonetyczne: POL II

Słowniki:
notują

Formy: lp M. pal; D. pala // palu; B. uż. nżyw. pal; N. palem; Ms. palu; ~ lm M. pale; D. palów; B. uż. nosob. pale; N. palami; Ms. palach

Etymologia: <łac. palus>

Znaczenia:

1. »słup wbity w ziemię, służący do przymocowywania czego a. jako podpora, pachołek; również miejsce postoju statków«: Pal/ bić palé/ do palá przywiązáć. Kn 660. Oycowie śś. Celle y Monástyr záłożyli; palámi ostáwili/ y Pieczárskim názwáli. KalCuda 56. Wbija się pale [...] wysokie ná chłopá, miąsze ná goleń, w ziemię. UffDekArch II, 150. Palus Pal plotnij, Koł. SłowPolŁac 98. Statki stanęły u pala. PasPam 256v. Iuz były wiatry owe co przeszkadzały szkutom ustały kiedy Trafty od Pala wychodziły. PasPam 281. Niemcy ministrom do stołu przybiwszy języki, Potym przed każdym prochu nasuwszy ćwierć funta, Wetkną zapalonego odrobinę lunta; Każdy oczy z takiego umykając palu, Poł języka zostawić wolał przy szynalu. PotFraszBrück II 380. Do kolcá haku LNM przywiążesz sznur drugi w łokci ośm y ták wystawisz Windę do bicia palow. SolArch 17. Iachałem do Młyna nowo zaczętego [...] znalazłem robotnikow niemało zabijaiących pale na fundament. SapADiar 136. Jak mogą, najbliższego łódź pędzą wiosłami. Tu jak staną bezpiecznie, toż go powodują I przy brzegu do pola za łeb przycumują. GośPosBar II 454. W izbie [...] ława pod oknem długa, druga ława poprzeczna na palach. InwChełm 80. Stołeczne miasto iest Wenecya zbudowáne ná palach: za ulice má kánáły wodne, przez ktore gundułámi się przewożą. BystrzInfGeogr F2v. Pal, einPfal. BierSłowa 128.

2. »zaostrzony słup, na który wbijano skazańca«: Gdy sie tak Zaporozec, przed Poganstwem pisze Chodkiewicz Bernackiego zbiera Towarzysze A maiąc nakazdy dzien tey faryny Ience Pale nimi osadzac, kaze y szubience. PotWoj 68. Nie iednego z tych u nas otaką swąwolą Albo ogniem pokarzą: albo palem Kolą. PotWoj 185. Niech nie na Stronie: ale w mych oczach ci sprawce Giną: bo zesci3e głowę ucięli Brodace Wszytko mnie w brew: y większe otworzenie zalu. Na haku trzeba było, zboycy byc, y palu. PotWoj 185. Smietana Iwąn, ktorego zabili na Pustym poliu z kaczmarzem Newczeszowskim, ktory na pal wbity iest z Iwanem Nesterakiem. AktaMusz 31. O! komu serce przerazaią pale Kto na umysle cierpi ostre szpile Nie rozweseli y stoł Lukullowy Chanbą frasunkiem zaprzątnioney głowy. ChrośAm 7-2. Hetman jego [Batorego] na pal wbity. ŁubHist 73.